Ποίηση στη γλώσσα Quechua: William Hurtado de Mendoza, Lily Flores Palomino

Η Κέτσουα (Quechua) στις διάφορες ποικιλίες της υπήρξε η κύρια γλώσσα της αυτοκρατορίας των Ίνκα. Σήμερα ομιλείται από 8-10 εκατομμύρια ανθρώπους κυρίως στο Περού, τη Βολιβία και τον Ισημερινό. Τα ποιήματα που μεταφράζονται εδώ προέρχονται από την τρίγλωσση (Κέτσουα, ισπανική μετάφραση, αγγλική μετάφραση) έκδοση των Julio Noriega Bernuy και Maureen Ahern, Pichka Harawikuna: Five Quechua Poets, Latin American Literary Review Press, Pittsburgh 1998. Ακολούθησα την ισπανική εκδοχή. Τα ποιήματα «Amar» και «Eres mi Amado» της Palomino είναι μεταφρασμένα στα ισπανικά από την ίδια (στη συλλογή Troj de poemas: queshua-castellano, 1971).

WILLIAM HURTADO DE MENDOZA
(Cuzco, 1946)

Ο William Hurtado de Mendoza είναι δίγλωσσος ποιητής και καθηγητής στο Αγροτικό Πανεπιστήμιο της Λα Μολίνα στη Λίμα. Κατά τη διάρκεια του στρατιωτικού καθεστώτος του Juan Velazco, ήταν συντάκτης της Cronicawan, μιας εφημερίδας στη γλώσσα Quechua. Άρχισε να γράφει ποίηση στα ισπανικά το 1967 και στην Quechua τέσσερα χρόνια αργότερα. Ανάμεσα σε άλλα έργα έχει δημοσιεύσει τις συλλογές Yanapaq jailli (Lima: Ediciones Martínez, 1971), Yachaynakipaq taki /  Canción para que aprendas (Lima: Perugraph Editores, 1977), Mateo Llaqta (Lima: Lluvia Editores, 1987) και Poesía quechua: selección para niños (Lluvia 1990).

ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΘΕΙΣ

Ι

Προτού τα μάτια σου

κατανοήσουν ότι υπάρχει μια νύχτα

μετά από κάθε μέρα.

Προτού τα χείλη σου

ονομάσουν

αυτό που άγγιζαν τα χέρια σου.

Προτού τα βήματά σου

ξετυλίξουν πονεμένους

δρόμους δίχως τέλος και δίχως σταθμό.

Προτού η λογική σου

συναντήσει

τον κίονα αυτής της γης.

Και πολύ περισσότερο ακόμη προτού

να κατορθώσεις να γνωρίσεις

την πομπώδη προσπάθεια των ανθρώπων.

Εσύ είχες ήδη μάθει

αυτό το Ναι

της υπακοής.

CANCION PARA QUE APRENDAS

Ι

Antes que tus ojos

conocieran que hay una noche

tras cada día.

Antes que tus labios

nombraran

lo que tus manos alcanzaban.

Antes que tus pasos

desataran dolorosos

caminos sin fin y sin estada.

Antes que tu razón

encontrara

la columna de esta tierra.

Y mucho antes aún

que pudieras conocer

el hinchado esfuerzo de los hombres.

Ya tú aprendiste

ese sí

de la obediencia.

ΙΙ

Από σήμερα και μέχρι το πρωί

θα σου διδάξω μ’ αυτό το τραγούδι

να φωνάζεις ΟΧΙ, για να αρνείσαι.

Από σήμερα και μέχρι το πρωί

θα σου διδάξω μ’ αυτό το τραγούδι

να επαναστατείς.

 Από σήμερα και μέχρι το πρωί

 θα σου διδάξω μ’ αυτό το τραγούδι

 να γιγαντώνεσαι.

Από σήμερα και μέχρι το πρωί

θα σου διδάξω με αυτό το τραγούδι

να ματώνεις το στερέωμα.

Από σήμερα και μέχρι το πρωί

να επιστρέφεις στον εαυτό σου

θα σου διδάξω μ’ αυτό το τραγούδι.

ΙΙ

De hoy y hasta mañana

te enseño en este canto

a gritar NO, para negarte.

De hoy y hasta mañana

te enseño en este canto

a rebelarte.

De hoy y hasta mañana

te enseño en este canto

a agigantarte.

De hoy y hasta mañana

te enseño en este canto

a ensangrentar el firmamento.

De hoy y hasta mañana

a volver a ti te enseño

en este canto.

ΓΡΑΜΜΑ

Ι

Σου γράφω

προτού ο ήλιος

να αποκοιμηθεί στις στάχτες του.

Προτού η φωτιά

να γίνει κάρβουνο σκοτεινό και μαύρο.

Προτού η μέρα

να χάσει το δρόμο της μετά τη νύχτα.

Προτού το ουράνιο τόξο

να παγώσει στο ψιλόβροχο.

Προτού οι αστραπές

ν’ αρχίσουν να χιονίζουν ανάμεσα στα σύννεφα.

Προτού το χαλάζι

να κλάψει ανάμεσα στους ανέμους.

Και πολύ νωρίτερα προτού

το κρύο να πονέσει μέσα στην καρδιά.

Σου γράφω επειγόντως

χωρίς να γνωρίζει ο άνεμος

ώστε κανείς να μην ταπεινωθεί.

CARTA

Ι

Te escribo

antes que el sol

se adormezca en sus cenizas.

Antes que el fuego

sea carbón oscuro y negro.

Antes que el día

pierda su rastro tras la noche.

Antes que el arco iris

forje frío en la llovizna.

Antes que los relámpagos

estén nevando entre las nubes.

Antes que el granizo

llore entre los vientos.

Y mucho antes aún

que el frío duela en el corazón.

Te escribo urgente

sin que sepa el viento

para que nadie se humille.

II

Σου γράφω

προτού η φλογέρα μου

να τραγουδήσει τον θρόμβο της από αίμα.

Προτού αυτό το τραγούδι

να ρίξει σκιά στην αγωνία.

Προτού αυτός ο ύμνος

να γίνει ένα φάσμα ετοιμοθάνατο.

Προτού τα νεύρα μου

να γλιστρήσουν αποδυναμωμένα.

Προτού τα οστά μου

να ναρκωθούν με τον θάνατο.

Προτού τα μάτια μου

να πυρωθούν με το κλάμα τους.

Και ακόμη προτού το παράστημά μου

ν’ αναζητήσει μια βακτηρία.

Σου γράφω επειγόντως

χωρίς να γνωρίζει ο άνεμος

ώστε κανείς να μην ταπεινωθεί.

ΙΙ

Te escribo

antes que mi quena

cante su cuajaron de sangre.

Antes que este canto

ponga penumbra a la congoja.

Antes que este himno

sea un espectro moribundo.

Antes que mis nervios

se vuelquen desasidos,

Antes que mis huesos

se entumezcan en la muerte.

Antes que mis ojos

se calcinen en su llanto.

Y antes aún que mi altura

busque un cayado,

Te escribo urgente

sin que sepa el viento

para que nadie se humille.

III

Σου γράφω

ώστε ο θάνατος

να μη γεννηθεί από την ελπίδα.

Ώστε να μην ηρεμήσουν

οι πληγές πάνω στις πέτρες.

Ώστε το αίμα

να μην αρρωστήσει στη θλίψη.

Και ώστε ο πόνος

να μην αποδυναμωθεί στην ασθένειά του.

Σου γράφω επειγόντως

χωρίς να γνωρίζει ο άνεμος

ώστε κανείς να μην ταπεινωθεί.

ΙΙΙ

Te escribo

para que la muerte

no nazca de la esperanza.

Para que no se aquieten

las llagas sobre las piedras.

Para que la sangre

no se enferme en la tristeza.

Y para que el dolor

no se postre en su dolencia.

Te escribo urgente

sin que sepa el viento

para que nadie se humille.

IV

Σου γράφω επειγόντως

στο μονοπάτι όλων των αστεριών.

Ώστε η αυγή να φτάσει στην καρδιά σου

με τα ρούχα της από σύννεφο.

Ώστε τα χέρια σου να λύσουν

το πλέγμα που τους έβαλε ο άνεμος.

Ώστε τα κάρβουνά σου να κρατήσουν ζεστό

αυτό που καλύπτουν οι πάγοι.

Ώστε να χαϊδέψει η φωτιά σου  

το υφαντό των χιονιάδων.

Ώστε να διορθώσουν τα χέρια σου

ό,τι έχουν χαλάσει οι χειμώνες.

Ώστε τα τραγούδια σου να αθροίσουν

την αγωνία των φτωχών.

IV

Te escribo urgente

en el camino de todas las estrellas.

Para que mañana llegue a tu corazón

con su ropaje de nubes.

Para que tus manos desaten

la trama que le puso el viento.

Para que tus brasas abriguen

lo que cubren las heladas.

Para que tu fuego acaricie

lo que tejieron las nevadas.

Para que tus manos zurzan

lo que han roto los inviernos.

Para que tus cantos unan

la congoja de los pobres.

VI

Αν κάποια μέρα

σε ρωτήσει για μένα κανείς,

μόνο αυτό

εξ ονόματός μας απάντα:

Πες τους ότι είμαι εγώ,

πες τους ότι σου έγραψα στον άνεμο

ώστε κανείς να μην ταπεινωθεί.

VI

Si cualquier día

alguien por mí te pregunta,

sólo esta parte

en nuestro nombre responde:

Diles que soy yo,

diles que te he escrito en el viento

para que nadie se humille.

LILY FLORES PALOMINO

(Abancay, Apurimac, 1937)

Η Lily Flores Palomino ολοκλήρωσε την πρωτοβάθμια εκπαίδευση στην Αρεκίπα και τις δευτεροβάθμιες και πανεπιστημιακές σπουδές της στη Λίμα. Το 1987 έλαβε το Βραβείο Cantuta de Oro και το Εθνικό Βραβείο Urpicha de Plata του Πρώτου Φεστιβάλ Συγγραφέων και Συνθετών των Άνδεων. Ποιητικές της συλλογές στη γλώσσα Quechua: Troj de poemas: quechua castellano (Lima: César Lanegra, 1971), Phawaq titi (Lima: Editorial Perú, 1985) και Waqalliq-takln / Tañido de campanas (Lima: CONCYTEC, 1989).

ΒΛΗΜΑ

Αν μπορούσα να είμαι η σφαίρα

που διαφεύγει απ’ το τουφέκι

με το οποίο πυροβολεί ο στρατιώτης:

θα πήγαινα ν’ αναζητήσω

τους εραστές του πολέμου

και θα διαπερνούσα ανελέητα

την πέτρινη καρδιά τους.

Μετά θα έριχνα τον εαυτό μου στο ποτάμι

ώστε ποτέ πια

να μην με ξαναπυροβολήσουν.

Αλλά είμαι μόνο μια γυναίκα!

Αν ήμουν το ξίφος

με το οποίο προκαλείται ο εχθρός:

θα έτεμνα χωρίς φόβο,

με την αστραφτερή μου κόψη,

το κεφάλι των σφαγέων

που κόβουν το λαιμό σαδιστικά

στις μητέρες και τα παιδιά.

Μετά θα διείσδυα στην γη,

απαστράπτουσα, κυματιστή,

απ’ όπου ποτέ πια

κανείς δεν θα με σήκωνε.

Αλλά είμαι μόνο μια σημαία!

Εάν ήμουν το βλήμα

που βγαίνει απ’ το κανόνι

για να τελειώσει τον μαχητή:

θα πήγαινα ν’ αναζητήσω

εκείνους που διατάζουν τη σφαγή

και θα τους έκοβα τον αέρα που αναπνέουν ...

PROYECTIL

Si pudiera ser la bala

que escapa del fusil

que dispara el soldado:

Iría en busca

de los amantes de la guerra

y traspasaría sin piedad

su rocoso corazón.

Después al río me lanzará

para que nunca más

me vuelvan a disparar.

Pero sólo soy mujer.

Si fuera la espada

con que se reta al enemigo:

Cortaría sin temor

con mi filo reluciente

la cabeza de los masacristas

que degüellan con sadismo

a las madres y a los niños.

Después penetraría en la tierra

reflejando, ondulante,

de donde nunca más

nadie me levante.

Pero sólo soy bandera.

Si fuera el proyectil

que sale del cañón

para dar fin al combatiente:

Iría en busca

de los que mandan la encarnizada

y les cortaría el aire que respiran...

ΑΠΟΤΕΦΡΩΣΗ

Όταν πεθάνω

και πάλι θα είμαι σκόνη,

τάφος χωρίς πτώμα

πτώμα χωρίς σώμα

τάφος χωρίς σταυρό,

χωρίς επισκέψεις ή λουλούδια,

διάσπαρτη τέφρα,

πάνω από τη θάλασσα

και τα ρόδα,

αιωνίως θα είμαι.

INCINERACION

Cuando yo muera

otra vez polvo seré,

sepulcro sin cadáver

cadáver sin cuerpo

tumba sin cruz

sin visitas ni flores

ceniza esparcida

sobre el mar

y las rosas

perenne estaré.

ΑΓΑΠΗ

Ζωηρή και εφήμερη σαν τραγούδι

ακτινοβόλα και ευαίσθητη σαν λουλούδι,

εύθραυστη και διακεκομμένη σαν κλάμα

ισχυρή και υπέρτατη σαν Θεός.

Η αγάπη είναι να ζεις παραληρώντας

να ονειρεύεσαι ξύπνιος ή κοιμισμένος,

αγάπη είναι να πεθαίνεις χαμογελώντας

ή να πεθαίνεις προσηλωμένος.

Τραγούδι, ακτινοβόλο λουλούδι είναι η αγάπη,

αρώματα και αλληλούια είναι συνάμα,

να θραύεσαι και να πεθαίνεις είναι η αγάπη,

βασανιστήριο και θάνατος είναι συνάμα.

Αγάπη είναι να ευχαριστείς τον Θεό,

είναι βάλσαμο της τρυφερότητας,

αγάπη είναι να βλασφημείς τον Θεό

ή είναι ατμός πίκρας,

δόξα ή θάνατος είναι η αγάπη.

AMAR

Alegre y fugaz cual canto

radiante y sensible como flor,

frágil y quebrantoso cual llanto

poderoso y supremo como Dios.

.

Amar, es vivir delirante

soñar despierto o dormido,

amar, es morir sonriente

o es morir enclavado.

.

Canto, flor radiante es amar,

perfumes y aleluya lo es también,

fragmentarse y morir es amar,

Calvario y muerte lo es también.

.

Amar es bendecir a Dios

lo es, bálsamo de ternura,

amar, es blasfemia a Dios

o es vapor de amargura,

Gloria o muerte es amar.

ΕΙΣΑΙ Ο ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ ΜΟΥ

Παρηγοριά των θλίψεών μου

καταφύγιο στις περιπέτειές μου

γαλήνη του θρήνου μου-

άνθρωπος και αλμυρό νερό.

.

Αλαζονικέ κύριε, είσαι ο εραστής μου,

Δεν μπορώ να αγαπήσω κανέναν που δεν είσαι εσύ.

.

Νιώθω πως είμαι δική σου

όταν αφήνομαι να με χαϊδεύεις

με το φρέσκο και απαλό αεράκι σου

όταν τα κύματά σου με τυλίγουν

σαν δυνατά χέρια ενός σπουδαίου άντρα.

Με τρυφεράδα ανταποκρίνομαι σ’ εσένα

όταν χαρούμενη σου δίνομαι

αν και ζηλιάρες μπορεί να είναι

όλες οι μούσες που προσέχεις.

.

Είσαι ο αγαπημένος μου, θάλασσα αχανής.

Πάντα περίμενέ με όπως το κάνεις

για να ζωογονήσεις την πυρετώδη μου κατάσταση

αυτή που αισθάνομαι για σένα

- γαλάζιο τέρας, εραστή μου.

ERES MI AMADO

Consuelo de mis penas

refugio en mi andanza

sosiego de mi lamento

hombre y salada agua.

.

Arrogante señor, eres mi amante,

no puedo a nadie amar que no seas tú.

.

Siento ser tuya

cuando me dejo acariciar

con tu fresca y suave brisa

cuando tus olas me envuelven

cual brazos fuertes de un gran varón.

.

Yo con ternura te correspondo

cuando feliz me doy a tí

aunque celosas puedan estar

todas las musas que guardas tú.

.

Eres mi amado, inmenso mar.

Espérame siempre como lo haces

para refrescar mi febril estado

sentido por tí

– monstruo azul, amante mío.

[ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΚΙΡΓΚΕΝΗΣ]