Όχι άλλο ξύλο: ένας νέος ζητά τη βοήθεια της μητέρας του στην Αθήνα του 4ου αιώνα π.Χ.

Μολύβδινη πινακίδα του πρώιμου 4ου αιώνα π.Χ. από την αθηναϊκή αγορά μάς διέσωσε την προσωπική επιστολή απελπισίας ενός νεαρού προς τη μητέρα του. Το όνομα του παιδιού είναι μη αττικό και πιθανώς έχουμε να κάνουμε με έναν μέτοικο. Ο νεαρός έχει σταλεί ως μαθητευόμενος ή βοηθός σε κάποιο χυτήριο, αλλά εκεί τον κακομεταχειρίζονται. Ο νεαρός ζητά την άμεση παρέμβαση της μητέρας του για να αλλάξει η κατάσταση.

            Οι ιδιωτικές επιστολές σε μόλυβδο είναι πολύ σπάνιες κι αυτό πρέπει να οφείλεται στο γεγονός ότι ο μόλυβδος επαναχρησιμοποιούνταν ή πετιόταν, ενώ ο πάπυρος σίγουρα χρησιμοποιούνταν εκτενέστερα. Τα δείγματα που μας έχουν σωθεί πρέπει να είναι κυρίως από επιστολές που δεν έφθασαν ποτέ στον προορισμό τους. Το παρόν κείμενο από τα στυλιστικά χαρακτηριστικά της γραφής φαίνεται ότι έχει γραφτεί για λογαριασμό του νεαρού από κάποιον επαγγελματία γραφέα. Η επιστολή τυλίχτηκε με το κείμενο στην εσωτερική πλευρά, ενώ στην εξωτερική μοιάζει να υπάρχουν τα αχνά υπολείμματα μιας διεύθυνσης. Η επιστολή βρέθηκε πεταμένη μέσα σε ένα φρεάτιο στην Αγορά μαζί με πλήθος αφιερωμάτων κάποιας γυναικείας λατρείας και άλλα αντικείμενα από γειτονικά δημόσια κτήρια, όπως το Ιππαρχείο, που απορρίφθηκαν εκεί. Ο άνθρωπος στον οποίο ο νεαρός είχε εμπιστευθεί την επιστολή προφανώς θεώρησε ευκολότερο να την ξεφορτωθεί στο φρεάτιο…

Ο Λήσις[1] στέλνει αυτή την επιστολή στον Ξενοκλή[2] και τη μητέρα του, ώστε να μην αγνοήσουν το γεγονός ότι αφανίζεται στο χαλκείο,[3] αλλά να έρθουν στα αφεντικά του και να βρουν κάτι καλύτερο γι’ αυτόν. Έχω πέσει στα χέρια ενός πολύ αρρωστημένου ανθρώπου:[4] χάνομαι από το μαστίγωμα, με δένουν, με προπηλακίζουν, όλο και περισσότερο.[5]

---

[1] Το όνομα Λῆσις εμφανίζεται για πρώτη φορά εδώ και δεν είναι αττικό. Παράγεται από το ρήμα λῶ που είναι δωρικό ισοδύναμο του θέλω. Πβ. Λησίας από τη Μεγαλόπολη του 2ου αιώνα π.Χ., όπου όμως το περιβάλλον είναι αρκαδικό. Πβ. επίσης το δωρικό όνομα Βῶλις από το βώλομαι (= βούλομαι), συνώνυμο του λῶ.

[2] Ο νέος παραπονιέται στη μητέρα του και τον Ξενοκλή για κακομεταχείριση. Η πιθανότητα να διαπραγματευθούν αυτοί μια άλλη λύση υποδεικνύει ότι ο Λήσις κατέληξε στο χαλκείο κατόπιν συμφωνίας. Μπορούμε εξαρχής να αποκλείσουμε την περίπτωση ο Ξενοκλής να είναι ο πατέρας του Λήσιος, αφού έτσι η μητέρα του δεν θα είχε κανένα νομικό δικαίωμα να πάρει μέρος στην αναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας. Το ίδιο ισχύει για τη μητέρα και στην περίπτωση που Λήσις είναι δούλος, αφού τότε το λόγο θα είχε μόνο ο Ξενοκλής (αν ήταν ο ιδιοκτήτης του). Τα συμφραζόμενα ταιριάζουν καλύτερα στην περίπτωση που ο Λήσις είναι μέτοικος ορφανός από πατέρα. Αυτό θα εξηγούσε το ρόλο της μητέρας, ενώ ο Ξενοκλής θα ήταν ο πολίτης-αντιπρόσωπος (προστάτης) που κάθε μέτοικος όφειλε να διαθέτει κατά την παραμονή του στην Αθήνα. Η περίπτωση θυμίζει την περίπτωση του Λουκιανού που ο πατέρας του τον έστειλε στο εργαστήριο του αδερφού της γυναίκας του. Ο Λουκιανός έφαγε ξύλο ήδη από την πρώτη μέρα και γύρισε στη μητέρα του κλαίγοντας. Η συμφωνία για μαθητεία περιλάμβανε συνήθως αμοιβή του δασκάλου και τον όρο ο δάσκαλος ως ποινή να πληρώσει τα δίδακτρα σε περίπτωση που ο νέος κριθεί ότι δεν έμαθε κοντά του την τέχνη. Επίσης υπήρχαν δύο τύποι συμφωνιών: είτε ο μαθητής δούλευε τη μέρα και γύριζε σπίτι τη νύχτα (Λουκιανός), είτε έμενε με τα αφεντικά σε μια διαδικασία που μπορεί να έπαιρνε και χρόνια (Λήσις).

[3] Ο όρος συχνά είχε τη γενικότερη σημασία του εργαστήριου επεξεργασίας μετάλλων και όχι ειδικά του χαλκού.

[4] Στην προηγούμενη πρόταση τα αφεντικά ήταν πολλά, εδώ μνημονεύεται μόνο ένας άνθρωπος να δυναστεύει τον νεαρό. Οι δύο αναφορές συμβιβάζονται: τα καθαυτό αφεντικά του χυτηρίου παρέδωσαν τον Λήση σε κάποιον από τους αρχιτεχνίτες, ο οποίος έτυχε να είναι βίαιος. Έχουμε σκηνές από αγγεία που απεικονίζουν τη βία που μπορούσε να υπάρξει σε βάρος του μαθητευόμενου στο εργαστήριο.

[5] Το ασύνδετο σχήμα αποτελεί εδώ ρητορική κατασκευή που αφενός έλκει την προσοχή του αναγνώστη, αφετέρου υποδηλώνει το επείγον της κατάστασης και την αγωνία του αποστολέα. Η έκφραση μᾶλλον μᾶλλον, που ο Φώτιος ερμηνεύει στο αντίστοιχο λήμμα ως μᾶλλον μᾶλλον∙ οὕτως λέγουσιν ἄνευ τοῦ καί συνδέσμου… μᾶλλον μᾶλλον∙ ἀντὶ τοῦ ἀεὶ καὶ μᾶλλον, θυμίζει κάπως τις επιρρηματικές επαναλήψεις της νεότερης γλώσσας μας (σιγά-σιγά κ.τ.λ.).

[Πηγή: D. R. Jordan, "A personal letter found in the Athenian Agora", Hesperia 69 2000, 91-103]