Η φύση του γαλαξία και των κομητών κατά την αρχαία ατομική θεωρία

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι προσπάθειες των Ατομικών να ερμηνεύσουν το φως του γαλαξία, τη γαλαξιακή ζώνη. Την απέδωσαν στο φως άστρων που είναι κοντά το ένα στο άλλο και γίνονται ορατά μόνο, όταν η γη παρεμβάλλεται ανάμεσα σ’ αυτά και τον ήλιο:  

(DK 59 A80) Αριστοτ., Μετεωρολογικά 345a25: «Οι οπαδοί του Αναξαγόρα και του Δημόκριτου θεωρούν το γαλαξία ως φως κάποιων άστρων. Γιατί ο ήλιος, όταν περιφέρεται κάτω από τη γη, δεν βλέπει ορισμένα άστρα. Όσα, λοιπόν, άστρα τα βλέπει από παντού, αυτών το φως δε φαίνεται, αφού εμποδίζεται από τις ακτίνες του ήλιου. Όσα, όμως, τα εμποδίζει η γη έτσι, ώστε να μην τα βλέπει ο ήλιος, αυτών το ιδιαίτερο φως είναι ο γαλαξίας».

(DK 68 A91) Αλέξ. ad loc. 37, 23: «Ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος θεωρούν το γαλαξία ως φως κάποιων άστρων. Γιατί όταν ο ήλιος τη νύχτα πηγαίνει κάτω από τη γη, τότε όσα από τα ευρισκόμενα πάνω από τη γη άστρα τα φωτίζει, αυτών το ιδιαίτερο φως δε γίνεται ορατό, επειδή εμποδίζεται από τις ακτίνες του ήλιου. Όσα, όμως, τα σκοτεινιάζει η σκιά της γης που βρίσκεται μπροστά (απ’ τον ήλιο), με αποτέλεσμα να μην τα καλύπτει η λάμψη του ήλιου, αυτών το ιδιαίτερο φως γίνεται ορατό και αποτελεί το γαλαξία».

Ολυμπιόδωρος ad loc. 67, 32: «Μια τρίτη άποψη είναι αυτή του Αναξαγόρα και του Δημόκριτου. Αυτοί ισχυρίζονται ότι ο γαλαξίας είναι το ιδιαίτερο φως που έχουν τα άστρα, τα οποία δε φωτίζονται από τον ήλιο. Γιατί τα άστρα έχουν, ισχυρίζονται, και δικό τους φως και επίκτητο από τον ήλιο... Δε δέχονται, όμως, όλα τα άστρα το επίκτητο φως. Όσα, λοιπόν, δεν το δέχονται, αυτά δημιουργούν τον κύκλο του γαλαξία».  

(DK 68 A91) Αέτιος 3, 1, 6: «Ο Δημόκριτος θεωρεί πως ο γαλαξίας είναι η από κοινού λάμψη πολλών, μικρών και κοντινών μεταξύ τους άστρων, που φωτίζουν το ένα το άλλο εξαιτίας της πυκνότητάς τους».

Αχιλλέας Τάτιος, Εισαγωγή 24, 17: «Άλλοι ισχυρίζονται ότι ο γαλαξίας σχηματίζεται από πολλά πολύ μικρά και πολύ κοντινά άστρα, τα οποία μας φαίνονται ενωμένα εξαιτίας της απόστασής του ουρανού από τη γη, όπως αν πασπάλιζε κανείς κάτι με λεπτό και πολύ αλάτι».

Οι Ατομικοί απέδιδαν την ύπαρξη των κομητών στο πλησίασμα κάποιων άστρων ή πλανητών μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να συγχέεται το φως τους και να φαίνονται σαν να είναι ένα σώμα:  

Αριστοτ., Μετεωρολογικά 342b27: Ο Αναξαγόρας, λοιπόν, και ο Δημόκριτος ισχυρίζονται ότι οι κομήτες αποτελούν σύμφαση (=σύνοδο) των πλανητών, όταν αυτοί με το να έρθουν ο ένας κοντά στον άλλο φαίνονται σαν να ακουμπούν μεταξύ τους... (343b25) Κι όμως, ο Δημόκριτος ήρθε σε σύγκρουση με την ίδια του την άποψη. Γιατί ισχυρίζεται ότι με τη διάλυση των κομητών έγιναν ορατά κάποια αστέρια».

(DK 68 A92) Αλέξ. ad loc. 26, 11: «Όσον αφορά το θέμα των κομητών ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος λένε ότι ο λεγόμενος «κομήτης αστέρας» αποτελεί σύμφαση των πλανητών. Αυτοί οι πλανήτες είναι ο Κρόνος, ο Δίας, η Αφροδίτη, ο Άρης και ο Ερμής. Αυτοί, όταν πλησιάσουν μεταξύ τους, δημιουργούν την αίσθηση ότι άπτονται μεταξύ τους και ότι αποτελούν ένα άστρο, το λεγόμενο κομήτη. Γιατί «σύμφαση» αποκαλεί την ψευδαίσθηση που δημιουργούν όλοι οι πλανήτες που πλησίασαν μεταξύ τους ότι αποτελούν έναν».

Φιλόπονος ad loc. 75, 24: «Αυτοί είναι οι πλανήτες που λέγονται Κρόνος, Δίας, Άρης, Ερμής, Αφροδίτη. Γιατί δε συναριθμούσαν τον ήλιο και τη σελήνη... Όταν λοιπόν -ισχυρίζονται- αυτοί οι πλανήτες πλησιάσουν στο ίδιο σημείο και φανούν σαν να αγγίζουν ο ένας τον άλλο (αφού δεν αγγίζονται πραγματικά, μια και δε βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο), τότε δημιουργούν ένα μέγεθος και φτιάχνουν μια σύμφαση, τουτέστι φαίνεται να συνεισφέρουν όλοι μαζί ένα φως. Και νομίζω, βέβαια, ότι αν τους ρωτούσε κανείς για ποιο λόγο ο κομήτης φαίνεται άλλες φορές μεγαλύτερος και άλλες φορές μικρότερος, θα απαντούσαν ότι κάθε φορά που οι θέσεις τους πλησιάζουν περισσότερο, ο κομήτης φαίνεται μικρότερος, ενώ κάθε φορά που στέκονται κάπως χώρια και δεν είναι πολύ κοντά μεταξύ τους, τότε ο κομήτης φαίνεται μεγαλύτερος, ιδιαίτερα όταν τύχει να τους πλησιάσουν και κάποιοι από τους απλανείς αστέρες και να αποτελέσουν μαζί τους μία σύμφαση. Κι αν πάλι αναζητήσουμε την αιτία των κάθε φορά διαφορετικών σχημάτων του κομήτη, θα απαντούσαν ότι ευθύνη γι’ αυτό το φαινόμενο έχουν η διαφορετική μεταξύ των πλανητών θέση και σχέση: άλλοι απ’ αυτούς θα είναι στην ίδια ευθεία, άλλοι πλάγια, άλλοι νοτιότερα ή βορειότερα, ή όπως αλλιώς θα ήταν δυνατόν να σχετίζονται μεταξύ τους ως προς τη θέση ή τη σχέση».

(DK 59 A81) Αέτιος 3, 2, 2: «Ο Δημόκριτος και ο Αναξαγόρας θεωρούν ότι κομήτης είναι η σύνοδος δύο ή και περισσοτέρων αστέρων, όταν συγχέονται οι λάμψεις τους».

Σχόλ. Αράτ. σελ. 545, 20 Maas: «Ο Δημόκριτος και ο Αναξαγόρας λένε ότι οι κομήτες δημιουργούνται με τη σύνοδο δύο πλανητών, όταν πλησιάσουν μεταξύ τους σαν καθρέφτες που αντιλάμπουν ο ένας με τον άλλο».