Ο
Αριστοτέλης κληροδότησε τα βιβλία και τη βιβλιοθήκη του [1]
στον Θεόφραστο και ο Θεόφραστος στο Νηλέα. Ο Νηλέας αυτός καταγόταν από τη
Σκήψη και ήταν γιος του Σωκρατικού Κορίσκου. Μαθήτευσε τόσο κοντά στον
Αριστοτέλη όσο και στο Θεόφραστο. Ο Νηλέας έφερε τα βιβλία στην πατρίδα του
Σκήψη και τα κληροδότησε στους συγγενείς του, οι οποίοι κακομεταχειρίστηκαν τα
βιβλία και τα παρέδωσαν στη φθορά. Όταν οι άνθρωποι αυτοί έμαθαν ότι οι
Ατταλίδες της Περγάμου συγκέντρωναν βιβλία για τη βιβλιοθήκη τους, τα πήραν και
τα έκρυψαν κάτω από τη γη. Μετά από αρκετό καιρό οι απόγονοί τους πούλησαν τα
βιβλία, ανεπανόρθωτα φθαρμένα από την υγρασία και τη μούχλα, στο βιβλιόφιλο
Απελλικώντα από την Τέω. Ο τελευταίος, χωρίς να είναι σπουδαίος φιλόλογος,
προσπάθησε να αποκαταστήσει τις φθορές του κειμένου και να αντιγράψει τα έργα
σε καινούργια χειρόγραφα. Μετά το θάνατο του Απελλικώντα, ο Σύλλας άρπαξε τη
βιβλιοθήκη του και τη μετέφερε στη Ρώμη. Εκεί γνώρισε τη φροντίδα του
γραμματικού Τυραννίωνος και του Ανδρόνικου του Ρόδιου, οι οποίοι εξέδωσαν τα
έργα του Αριστοτέλη και του Θεόφραστου. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα αρχαία μέλη
του Περιπάτου μετά το Θεόφραστο δε διέθεταν παρά μόνο λίγα από τα έργα των
μεγάλων κεφαλών της σχολής Αριστοτέλη και Θεόφραστου. Επρόκειτο κυρίως για τα
λεγόμενα «εξωτερικά» τους έργα, τα οποία απευθύνονταν προς το ευρύ κοινό. Οι
διαλέξεις και οι σημειώσεις τους που προορίζονταν για τα μαθήματα στη σχολή (τα
λεγόμενα «εσωτερικά» έργα) περιλαμβάνονταν στη βιβλιοθήκη, την οποία
κληρονόμησε ο Νηλέας και οι απόγονοί του, και μετά την απομάκρυνση των βιβλίων
από την Αθήνα παρέμειναν ουσιαστικά άγνωστες. Μόνο χάρη στις προσπάθειες του
Απελλικώντος, του Τυραννίωνος και του Ανδρόνικου έγιναν γνωστές στο κοινό οι
πλέον βαθυστόχαστες αναλύσεις των δύο μεγάλων φιλοσόφων. Κατά παράξενη ειρωνεία
της τύχης εμείς σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας τα «εσωτερικά» έργα, αλλά τα
εξωτερικά έχουν χαθεί! Για όλα αυτά βλ. Στράβων 13.1.54, Πλούταρχος, Σύλλας 26.1-3, Πορφύριος, Βίος Πλωτ. 24.
Σήμερα υπάρχουν φιλόλογοι που δε συμφωνούν με την
παραπάνω εκδοχή των γεγονότων. Αυτοί στηρίζονται στο κείμενο της διαθήκης του
Στράτωνος (Διογένης Λαέρτιος 5.61 κ.εξ.), όπου λέγεται ότι ο Στράτων
κληροδότησε τη βιβλιοθήκη του στο Λύκωνα, εκτός από όσα βιβλία είχε γράψει ο
ίδιος. Αυτό φαίνεται να σημαίνει ότι εκτός από τα δικά του βιβλία ο Στράτων
διέθετε και άλλα, τα οποία πιθανώς προέρχονταν από τον ιδρυτή της σχολής
Αριστοτέλη και τα οποία ήταν ξέχωρα από εκείνα που κληρονόμησε ο Νηλέας.
Σύμφωνα επίσης με μια άλλη θεώρηση είναι πιθανόν ο Δημήτριος ο Φαληρέας,
πηγαίνοντας στην Αλεξάνδρεια μετά την Αθήνα, να φρόντισε για λογαριασμό του
Πτολεμαίου να αποκτήσει αντίγραφα των έργων του Θεόφραστου και του Αριστοτέλη.
Κάτι τέτοιο θα συμφωνούσε με μια εναλλακτική εκδοχή της όλης ιστορίας που
καταθέτει ο Αθήναιος 3ΑΒ, δηλαδή ότι ο Πτολεμαίος ο Φιλάδελφος αγόρασε από τον
Νηλέα τα βιβλία.
To γεγονός ότι ο Θεόφραστος
κληροδότησε τα βιβλία του στο Νηλέα ίσως να υποδεικνύει πως ο φιλόσοφος ήθελε
αυτόν για διάδοχό του στη σχολή. Στην πραγματικότητα διάδοχος του Θεόφραστου
έγινε ο Στράτων, ο οποίος αναφέρεται τόσο στον κατάλογο των 7 εκτελεστών της
διαθήκης του Θεόφραστου όσο και στον κατάλογο των 10 που πρέπει να φροντίζουν
για τον κήπο. Ωστόσο και στους δύο καταλόγους συναναφέρεται και ο Νηλέας. Η
αναχώρηση του Νηλέα (μαζί με τα βιβλία) για τη Σκήψη θα μπορούσε ενδεχομένως να
συνδέεται με μια πιθανή δυσαρέσκειά του για την απώλεια της ηγεσίας της
σχολής.
[1] Για τον
Αριστοτέλη λεγόταν ότι ήταν ο πρώτος στην αρχαιότητα που συνέλεξε βιβλία και
ότι είχε βοηθήσει τους βασιλείς της Αιγύπτου να οργανώσουν την περίφημη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου