Από τον
Παρθένιο τον Νικαέα, Ερωτικά παθήματα 13
(Περί Αρπαλύκης) γνωρίζαμε ότι ο
Ευφορίων ο Χαλκιδεύς στον Θράκα του
ασχολήθηκε και με την τραγική ιστορία της Αρπαλύκης. Την πληροφορία του
Παρθένιου ήρθε να επιβεβαιώσει πάπυρος του 1ου ή 2ου αιώνα μ.Χ., ο οποίος
περιλάμβανε σπαράγματα στίχων από τον Θράκα
με το θέμα της Αρπαλύκης και συγκεκριμένα από το τέλος του μύθου, δηλαδή τη
μεταμόρφωση της Αρπαλύκης και την αυτοκτονία του Κλύμενου.
Ας δούμε
πρώτα την τραγική ιστορία της Αρπαλύκης και του πατέρα της, όπως την αφηγείται
ο Παρθένιος:
Την ιστορία αφηγείται ο Ευφορίων
στον Θράκα και ο
Δεκτάδας
Στο Άργος ο Κλύμενος, γιος του Τελέως, παντρεύτηκε την Επικάστη και απέκτησε
παιδιά, γιους τον Ίδα και το Θήραγρο, θυγατέρα την Αρπαλύκη, η οποία ξεπερνούσε
κατά πολύ στην ομορφιά τα συνομήλικά της κορίτσια. Ο Κλύμενος την ερωτεύτηκε,
αλλά για ένα χρονικό διάστημα έκανε υπομονή και προσπαθούσε να υπερνικήσει το
πάθος του. Όταν όμως η αρρώστια τον κυρίευσε πολύ περισσότερο, τότε
παρασύροντας την κοπέλα με τη βοήθεια της τροφού έσμιξε μαζί της στα κρυφά.
Κάποτε ήρθε ο καιρός της να παντρευτεί και ο Αλάστωρ, ένας από τους Νηλείδες,[1] στον οποίο την είχαν τάξει, ήρθε
για να την πάρει νύφη. Αρχικά ο Κλύμενος του την παρέδωσε, κάνοντας ένα πολύ
λαμπρό γαμήλιο τραπέζι. Λίγο αργότερα όμως το μετάνιωσε, γιατί είχε χάσει τα
λογικά του, και πήρε στο κατόπι τον Αλάστορα. Τους βρήκε στη μέση ήδη της
διαδρομής και απέσπασε το κορίτσι. Την έφερε πίσω στο Άργος και έσμιγε μαζί της
χωρίς να το κρύβει. Εκείνη, θεωρώντας ότι υπέφερε φοβερά και άνομα πάθη στα
χέρια του πατέρα της, κατακρεούργησε το νεότερο αδερφό της. Οι Αργείοι τελούσαν
μια γιορτή και θυσία, στη διάρκεια της οποίας ευωχούνται όλοι με δημόσια έξοδα.
Η Αρπαλύκη τότε προετοίμασε το κρέας του παιδιού και το παρέθεσε στον πατέρα
της.[2] Αφού
το έκανε αυτό, ευχήθηκε στους θεούς να εξαφανιστεί από το γένος των ανθρώπων
και μεταμορφώθηκε σε γεράκι.[3] Ο
Κλύμενος, πάλι, όταν κατανόησε τις συμφορές του, αυτοκτόνησε.
Ας
δούμε, τώρα, και το παπυρικό απόσπασμα από τον Θράκα του Ευφορίωνα. Το κείμενο που παρέχει ο πάπυρος (22 στίχοι
συνολικά) είναι εξαιρετικά φθαρμένο και φαίνεται να περιέχει τουλάχιστο δύο
μυθολογικά παραδείγματα, εντούτοις βρίσκουμε λέξεις και φράσεις, οι οποίες μας
επιτρέπουν να αναγνωρίσουμε το μύθο της Αρπαλύκης, στη μορφή που ο Παρθένιος
ισχυρίζεται ότι τον εξιστόρησε ο Ευφορίων. Έτσι υπάρχει το αποτρόπαιο δείπνο, η
μεταμόρφωση της Αρπαλύκης σε πουλί, η αυτοκτονία του Κλύμενου. Ο μύθος της
Αρπαλύκης φαίνεται να αρχίζει από το στίχο 4 και να τελειώνει στο στίχο 16. Στο
στίχο 18 γίνεται αναφορά σε κάποιον Μήδο, με αποτέλεσμα οι φιλόλογοι να
υποπτεύονται ότι ο Ευφορίων ανέπτυσσε και την ιστορία του Αστυάγη και του Άρπαγου,
η οποία περιλάμβανε επίσης αποτρόπαιο δείπνο παιδιού από τον πατέρα του. Ο
Αστυάγης, βασιλιάς των Μήδων, είχε διατάξει τον Άρπαγο να εκθέσει στην ύπαιθρο
το γιο της κόρης του Μανδάνης Κύρο, μετά από ένα δυσοίωνο όνειρο που είχε δει
σε σχέση με τον εγγονό του. Ο Άρπαγος έδωσε το παιδί σε κάποιον βοσκό, ο οποίος
το διέσωσε. Όταν πολλά χρόνια αργότερα αποκαλύφθηκε η ταυτότητα του Κύρου και ο
Αστυάγης έμαθε την αλήθεια, έσφαξε το γιο του Άρπαγου και τον πρόσφερε ως
δείπνο στον πατέρα του (Ηρόδ. 1, 107 κ.εξ.).
(οι δύο
πρώτοι στίχοι είναι ανίατα φθαρμένοι)
[ ] με τα μέλη [ ]
[ ] του νεαρού αδερφού της [ ]
δείπνα
του έστρωσε σε φοβερό τραπέζι.
Θρασύ
σκυλί![4] Το ξακουστό
της σπίτι αφάνισε,
με
λόγια ωραία τη σκέψη και την πράξη της εύσχημα κάλυψε.
...πέταξε[5] μέσα από το
θάλαμο προς την αυλή,
πέρασε
τις πόρτες και τα (υπέρθυρα) τα ψηλοφτιαγμένα
[ ] (σαν τη βελανιδιά) στις όχθες του
Αίαντα[6] με το πλατύ
το ρεύμα.[7]
[ ] που ξεχωρίζει με τα
κλαδιά της.
Eξαιτίας της αισχρής αγάπης και του δείπνου
του ανάρμοστου
μοναχική
την κάνανε οι θεοί βοηθό της Αθηνάς,
χαλκίδα
που τα πουλιά τα μικρά τη μισούνε.[8]
...δίχως
κανένας να νοιαστεί γι' αυτόν πέθανε απ' το δικό του το σπαθί.
[ ] του μανιασμένου Κλύμενου, επειδή η
Αίνος[9] του έρωτα...
[ ] σμίγει με τον Ωκεανό[10]
[ ] θα χορτάσουμε με την
οποία κάποτε ο Μήδος
(ακολουθούν άλλοι τέσσερις φθαρμένοι στίχοι)
[1] Νηλείδες
ήταν η οικογένεια και οι απόγονοι του Νηλέα, πατέρα του Νέστορα από την Πύλο.
Ένας Αλάστωρ, γιος του Νηλέα, πέφτει θύμα του Ηρακλή, όταν αυτός καταλαμβάνει
την Πύλο.
[2] Η
γιορτή που εννοείται είναι αυτή που γινόταν προς τιμήν της Ήρας του Άργους. Από
άλλες πηγές (Σ Ιλ. Ξ 291a Erbse)
μαθαίνουμε ότι το σφαγμένο παιδί ήταν προϊόν της αιμομικτικής σχέσης και
ονομαζόταν Πρέσβων. Με παρόμοιο τρόπο στον Αισχύλο (Αγ. 1592-1593)
ο Ατρέας χρησιμοποιεί την περίσταση μιας γιορτής, για να παραθέσει στο Θυέστη
ως δείπνο τα παιδιά του.
[3] Στο
πρωτότυπο το πουλί ονομάζεται χαλκίς.
Σε άλλες πηγές ονομάζεται κύμινδις. Θεωρούνταν
ως υπηρέτρια της Αθηνάς. Ίσως να ήταν ένα είδος κουκουβάγιας. Η ιστορία θυμίζει
το μύθο του Τηρέα, της Πρόκνης και της Φιλομήλας, αλλά εδώ ο Κλύμενος δεν
μεταμορφώνεται κι αυτός σε πουλί, όπως ο Τηρέας, ο οποίος έγινε τσαλαπετεινός.
[4] Ο ποιητής απευθύνεται κατά πάσα
πιθανότητα στην Αρπαλύκη.
[5] Πρέπει να φανταστούμε ότι το
φρικτό δείπνο έχει ήδη παρατεθεί και ότι η κόρη έχει μεταμορφωθεί ήδη σε πουλί.
[6] Ποταμός της Ηπείρου.
[7] Αν και οι στίχοι που προηγούνται
είναι πολύ σκοτεινοί, εντούτοις θα μπορούσαμε ίσως να υποθέσουμε μια Αρπαλύκη,
η οποία έχει ήδη μεταμορφωθεί σε πουλί και πετά στο παλάτι: από το θάλαμο στην
αυλή, στις πόρτες και σε κάποιο υπέρθυρο ψηλό σαν τη βελανιδιά στις όχθες του
ποταμού Αίαντα.
[8] Εφόσον η χαλκίδα παρουσιάζεται
εδώ ως πουλί-βοηθός της Αθηνάς, τότε πρέπει να νοείται οπωσδήποτε ως
κουκουβάγια. Τα μικρά πουλιά τη μισούνε, επειδή βεβαίως τα κυνηγά. Μπορεί να
γίνεται και λεκτικό παιχνίδι, αφού η λέξη χαλκίς
στη Λακωνική σήμαινε τη βοηθό, τη θεραπαινίδα.
[9] Πόλη της Θράκης.
[10] Πιθανώς γίνεται λόγος για
κάποιον ποταμό, ίσως τον Έβρο, στις όχθες του οποίου ήταν κτισμένη η πόλη
Αίνος. Εναλλακτικά μπορούμε να πούμε ότι γίνεται λόγος για κάποιον αστερισμό
που δύει στη θάλασσα.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου