Το δεύτερο καλά σωζόμενο σκόλιο από τον Πάπυρο της Ελεφαντίνης (βλ. ΕΔΩ) επιγράφεται ως Μνημοσύνη. Πράγματι,
ξεκινά με επίκληση στη μητέρα των Μουσών και θεά της μνήμης, προφανώς με τον στόχο
η Μνημοσύνη να βοηθήσει την ποιητική έμπνευση, όπως και οι κόρες της. Ακολουθεί
το παραδοσιακό (από τα χρόνια των αρχαϊκών λυρικών ποιητών όπως ο Αλκαίος) μοτίβο
της προτροπής προς το ναυτικό να αφήσει προσωρινά τη θάλασσα και την κακοκαιρία
της και να απολαύσει μαζί με τους φίλους και συμπότες του την ασφάλεια της
στεριάς. Το ποίημα ίσως χρησίμευε ως προοίμιο σε μια ευρύτερη σύνθεση, ενώ ο
συνθέτης του είναι ικανότατος και λογιότατος, όπως αποδεικνύει η τολμηρή χρήση
σπάνιων επιθέτων (πρωτοπαγής, για άμαξες
και δίφρους στην Ιλιάδα, ενώ εδώ ως
ιδιότητα της σοφίας!), οι μεταφορικές εκφράσεις, τα πολλά επίθετα, οι τολμηροί
νεολογισμοί (ἀγανόμματος, λεπτόλιθος,
διαποντοπλανής).
Μνημοσύνη
Μούσα Μητέρα [i]
γλυκόμματη,
ακολούθα και συ
των παιδιών
σου την αγνή [τη γενιά].
Τραγούδι που
μόλις βλάστησε
γεμάτο σοφία
καινή και περίτεχνο ψάλλουμε. [ii]
[Όταν] του
Αχελώου [iii]
οι δροσιές μουσκέψουν
[το πλοίο σου],
τράβα στην όχθη και χαλάρωσε τα πανιά,
λύσε τα
φτερά του ιστίου, πιάσε γοργά
[λιμάνι] λεπτόλιθο. [iv]
Καλά πρόσεχε το πέλαγος: [v]
στη στεριά
ξέφευγε του
Νοτιά [vi] τη δεινή,
φοβερή, θαλασσοπλάνητη μανία.
[Πηγή αρχαίου κειμένου και σχολιασμού: E. Pellizer-G.Tedeschi, "Poesia conviviale in un papiro di Elefantina, Edizione critica e commento", OINHPA TEYXH. Studi triestini di poesia conviviale, a cura di K. Fabian, E. Pellizer, G. Tedeschi, Alessandria 1991, pp. 211-233]
[i] Η επίκληση της Μνημοσύνης ως
Μούσας Μητέρας είναι μοναδική εδώ και θυμίζει λατρευτικό τίτλο. Η μόνη μαρτυρία
για μια αυτόνομη λατρεία της Μνημοσύνης παραδίδεται από τον Πολέμωνα (απ. 42 Preller), ο οποίος
μας πληροφορεί για την τέλεση των νηφάλιων
ιερών στην Αττική προς τιμήν της. Ίσως το παρόν σκόλιο να έχει αττική
προέλευση. Η επίκληση της Μνημοσύνης μαζί με τις κόρες της Μούσες είναι γνωστή
ήδη από τον Πίνδαρο, ενώ ο Σπαρτιάτης στη Λυσιστράτη
επικαλείται τη Μνήμη (Μνάμων) ως
μούσα που εμπνέει το τραγούδι του.
[ii] Η μεταφορά παραπέμπει στη φύση και
το πλούσιο άνθισμα των νέων φυτών (εδώ στο νέο άσμα της καινής και περίτεχνης
τέχνης /σοφίας του ποιητή μας).
[iii] Ο Αχελώος, ειδικά στους
τραγικούς, γίνεται συνώνυμο των γλυκών νερών γενικά και της βροχής. Σπανιότερα
χρησιμοποιείται ως συνώνυμο του Ωκεανού (Σχόλιο Τ στην Ιλ. Φ 195).
[iv] Ο νεολογισμός λεπτόλιθος υποδηλώνει εδώ ένα λιμάνι που
είναι σε θέση να προσφέρει έναν κατάπλου εύκολο και ασφαλή, επειδή στερείται
απόκρημνων βράχων και επικίνδυνων σκοπέλων, όπως ο όρμος των Φαιάκων που
υποδέχεται τον Οδυσσέα είναι λεῖος
πετράων (ε 441 κ.εξ.)
[v] Για το μοτίβο να προσέχει κανείς
τα σημάδια του καιρού και της θάλασσας και να σχεδιάζει την πορεία ήδη από τη
στεριά πβ. ήδη Αλκαίος απ. 249, 6-9 V. και την παράφρασή του από το
σκόλιο της παράδοσης που διασώζει ο Αθήναιος (απ. 8/891 PMG): ἐκ γᾶς χρῆ
προΐδην πλόον / αἴ τις δύναται καὶ παλάμαν ἔχηι͵ / ἐπεὶ δέ κ΄ ἐν πόντωι γένηται
/ τῶι παρέοντι τρέχειν ἀνάγχα.
[vi] Ο κίνδυνος από το Νοτιά και τις
βροχές του αποτελούσε μοτίβο ήδη από την εποχή του Ησιόδου (Έργα 673-677), ο οποίος συμβουλεύει
επιτάχυνση της επιστροφής, για να αποφύγει κανείς τον Νότο και τις συνέπειές
του.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου