Η καλή θεά των κατασκόπων (σκόλιον)

Σκόλια ονόμαζαν οι αρχαίοι άσματα με συνοδεία λύρας, τα οποία έψαλλαν οι μετέχοντες σε ένα συμπόσιο. Αυτός που τραγουδούσε κρατούσε ένα κλαδί μυρτιάς, το οποίο το παρέδιδε σε όποιον επιθυμούσε, για να συνεχίσει το τραγούδι. Ονομάστηκαν σκόλια, γιατί η σειρά με την οποία έψαλλαν οι συμποσιαστές ήταν ακανόνιστη (< σκολιός = στραβός, στρεβλός). Η αρχή τους ανάγεται στον Τέρπανδρο, τον Αλκαίο και τον Ανακρέοντα.

Σε πάπυρο γραμμένο γύρω στα 280 π.Χ. σώζονται 6 αποσπάσματα του είδους των σκολίων. Η χρονολογία συγγραφής τους μπορεί να αναχθεί στον 4ο αιώνα π.Χ. Κατά πάσα πιθανότητα έχουν αντιγραφεί από κάποιον ανώνυμο μισθοφόρο σε στρατόπεδο της νήσου Ελεφαντίνης στην Αίγυπτο, με σκοπό να χρησιμοποιηθούν στα συμπόσια των στρατιωτών. Από τα τρία πρώτα αποσπάσματα έχουν σωθεί μερικά γράμματα και λέξεις. Τα υπόλοιπα τρία σώζονται σε ικανοποιητική κατάσταση και ένα από αυτά είναι δίνεται παρακάτω σε μετάφραση.

 Ευφωρατίς [i]

Ἐγκέρασον Χαρίτων κρατῆρ΄ ἐπιστε-

φέα κρύφιόν τε πρόπινε λόγον.

Σήμαιν΄ ὅτι παρθενικῶν

ἀπείροσι πλέξομεν ὕμνοις

τὰν δορὸς ἥματι κειραμέναν Τροί-

αν κάτα τὸν παρὰ ναυσὶν ἀει-

μνάστοις ἁλόντα νυκτιβάταν σκοπόν.

            Ανάμιξε κρατήρα [ii] των Χαρίτων γεμάτο ως τα χείλη,

            πρόποση κάνε λόγο αινιγματικό. [iii]

            Δώσε σημάδι ότι σ' αδιαπέραστους ύμνους

            παρθένων θα μπλέξουμε

            την Τροία, [iv] την αφανισμένη κάποτε απ’ το δόρυ,

            και μετά το νυχτοβάτη κατάσκοπο που πιάστηκε

            πλάι στα αείμνηστα πλοία.

---

[i] Ο τίτλος σημαίνει Καλή θεά των κατασκόπων. 

[ii] Ο κρατήρας ήταν ένα πλατύ αγγείο μέσα στο οποίο οι αρχαίοι ανακάτευαν κρασί με νερό, γιατί ποτέ δεν έπιναν τον οίνο ανέρωτο (ἄκρατον). Την πόση ανέρωτου κρασιού τη θεωρούσαν δείγμα βαρβαρότητας και ακαλαισθησίας. Το κρασί μπορούσε να οδηγήσει σε κατάσταση ποιητικής έμπνευσης και έτσι δικαιολογείται η αναφορά στις Χάριτες.

[iii] Ο λόγος καλείται εδώ αινιγματικός (κρύφιος), γιατί έχουμε να κάνουμε με έναν γρίφο. Η απάντηση στο γρίφο είναι το όνομα του Δόλωνα, κατασκόπου των Τρώων, τον οποίο συνέλαβαν ο Οδυσσέας και ο Διομήδης και τον εκτέλεσαν (Κ Ιλιάδος). Την ίδια αίσθηση του αινίγματος δίνει στον επόμενο στίχο και το ρήμα σημαίνω, δίνω σημάδι χωρίς να αποφαίνομαι καθαρά. Πβ. την περίφημη Ηρακλείτεια φράση για τον Δελφικό Απόλλωνα και τις υπαινικτικές αποφάνσεις του: ὁ ἄναξ, οὗ τὸ μαντεῖόν ἐστι τὸ ἐν Δελφοῖς, οὔτε λέγει οὔτε κρύπτει ἀλλὰ σημαίνει. Ο συνδυασμός κρύφιον-σήμαινε στο ποίημά μας αντιστοιχεί ακριβώς στο συνδυασμό κρύπτει-σημαίνει στον Ηράκλειτο, στο χωρίο του οποίου σίγουρα παραπέμπει έμμεσα ο ποιητής μας που αποδεικνύεται ικανότατος και λογιότατος.

[iv] Πρέπει να φανταστούμε την εικόνα από ένα δίχτυ που πέφτει πάνω στην Τροία. Το δίχτυ αυτό είναι αδιαπέραστο, δεν έχει διέξοδο, πέρασμα (=ἄπειρον), γιατί αποτελείται από αδιαπέραστους ύμνους (= ἀπείροσι ὕμνοις). Για την εικόνα βλ. Αισχύλος, Αγαμέμνων 355 κ.εξ., όπου ο χορός αναφέρει ότι η Νύχτα έριξε αδιαπέραστο δίχτυ δουλείας (στεγανόν δίκτυον, γάγγαμον δουλείας) στην Τροία.  Στο ίδιο δίχτυ συλλαμβάνεται και ο Δόλων. Παράλληλα σε όλο το χωρίο υπονοείται και η γνωστή μεταφορική έκφραση για την ικανότητα στην περίτεχνη σύνθεση ύμνων: πλέκω ἠ ὑφαίνω άσματα.