Μια αρχαία θεραπεία για τον καταρράχτη

ΑΓΛΑΪΑΣ Ο ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ

Ο γιατρός Αγλαΐας ο Βυζάντιος (ή Αγλαΐδας στον Αέτιο τον ιατρό 7.101) πρέπει να έζησε κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ., την εποχή του Κλαύδιου ή του Νέρωνα, αφού ο δάσκαλός του, ο Αλέξανδρος ο Φιλαλήθης, άκμαζε την εποχή που ζούσε ο Στράβων (Στράβων 12.8.20). Ήταν συμμαθητής και φίλος του διάσημου οφθαλμολόγου της εποχής Δημοσθένη. Το μοναδικό σωζόμενο ποίημά του αποτελείται από οδηγίες σε ελεγειακό δίστιχο για ένα κολλύριο, θεραπεία του καταρράχτη των ματιών. Απευθύνεται προς κάποιον ποιητή Δημήτριο, ο οποίος πιθανώς υποφέρει από την ασθένεια, και ίσως να συνόδευε το αγγείο που του έστειλε με το θεραπευτικό σκεύασμα. Δίνονται τα συστατικά της θεραπείας με τη μορφή γρίφου, ίσως για λόγους επαγγελματικής μυστικότητας (οξείδιο του χαλκού, σμύρνα, πιπέρι, κρόκος, καστόριον, χολή αλέκτορος, αγουρέλαιο, ινδικό νάρδο, αιματίτης, αφρόνιτρο αιγυπτιακό, αλατόνερο, χυμός από βάλσαμο, αττικό μέλι). Δίνεται επίσης, με αρκετά περίπλοκο τρόπο, και η ποσότητα του κάθε συστατικού.

Προς τας αρχομένας υποχύσεις

(De Stefani, «Aglaia di Bisanzio, SH 18», σελ. 268)

 Ο Αγλαΐας ο Βυζάντιος, γιατρός, ετούτο το καλό

το δώρο στέλνω σ’ εσένα, τον φίλο ποιητή,

Δημήτριε, ως γιατρειά ματιών μ’ αρχή

καταρράχτη, επινόηση της φιλοπονίας μου.

Εξαίρετο θα ’ναι για σε στον πόνο σου, μα και για όλους

μόνιμο όφελος, μέχρι να συναντήσεις τους πολλούς. [1]

Μου φάνηκε πως πρέπει να σου πω ποια φάρμακα περιέχει,

ώστε η σύνθεση αυτή σθεναρή βοηθός στον χρήστη να ’ναι:

           άνθος χαλκού [2] πέντε οβολούς (να βάλεις) και ίσο βάρος

           από την ποθητή μητέρα εκείνου που τον σκότωσε ο αγριόχοιρος.[3] 

           Και από δαύτα έναν οβολό λιγότερο [4] κόκκους καυτερούς

 που μεγαλώνουν στων Καλλατίων τη χώρα πρόσθεσε.[5]

Και δύο δίδραχμα, το ένα από άνθος ξανθότριχο,

το άλλο από του ιπποδαμαστή τους όρχεις να το πάρεις∙

βάρος μισό [6] να υπάρχει του ψευδώνυμου πατέρα,

που έδωσε την κόρη του για παντρειά στο γιο μιας δούλας.[7]

Βάλε κι αλόιο, μισό στο βάρος απ' το προηγούμενο,[8]

φέρε και οβολό από στάχυ, γέννημα της Ινδίας.[9]

Διπλάσιος απ’ αυτό να υπάρχει αιματίτης λίθος,

διπλάσιο και τρίμμα από φακουσιακό αφρό.[10]

Ανάμιξε και βάρος τριάντα δυο δραχμών

από λεπτό αλάτι πηγμένο στο νερό.

Χυμό από βάλσαμο (ανάμιξε) ισάριθμο στις δραχμές

με τις Μούσες.[11] Κι ανάμιξε επιπλέον

κοτύλη με τέσσερα μέρη απ' το ποτό που φτιάχνεται

στην γη τη Αττικής όχι με τα χέρια, αλλά με το στόμα.[12]

Αφού τα τρίψεις όλα, ένα-ένα, ώστε να γίνουν λεία

ανάμιξέ τα με νερό  κι επιμελώς σε αργυρό αγγείο απόθεσέ τα.

Αγλαΐας τόδε σοι Βυζάντιος ἐσθλὸν ἰάλλω

ἰητὴρ ἑτάρῳ δῶρον ἀοιδοπόλῳ͵

ὀφθαλμῶν μὲν ἄκος͵ Δημήτριε͵ τῶν ὑποχεῖσθαι

ἀρχομένων͵ ὑπ΄ ἐμῆς δ΄ εὑρεθὲν εὐμογίης.

καὶ σοὶ δ΄ ἔξοχον ἔσται ἐς ἄχθεα͵ παντί τ΄ ὄνειαρ

παρμόνιμον͵ κάμψῃς ἄχρι κεν ἐς πλέονας.

ὅσσα δ΄ ἔχει θρόνα λέξαι ἔοικέ μοι͵ ὡς ἐπαρήγειν

χρῄσαντι σθεναρὴ σύνθεσις ἥδε πέλει.

ἄνθους μὲν χαλκοῦ πεντώβολον͵ ἰσοβαρὲς δὲ

τοῦ συοδηλήτου τὴν ἐρατὴν γενέτιν.

καὶ μεῖον τούτων ὀβολῷ στρόγγυλμα πυραιθὲς

πρόσθες ὃ Καλλατικοῖς ἄλδεται ἐν δαπέδοις.

καὶ δύο διδράχμω͵ τὸ μὲν ἐκ ξανθότριχος ἄνθους͵

αἴνυσο δ΄ ἐκ μηδέων θάτερον ἱπποδάμου͵

ἡμίσταθμον ὅτου πατρὸς ψευδωνύμου ἔστω͵

ὃς γῆμαι δμωῆς υἱέϊ δῶκε κόρην.

στῆσον δ΄ αὖ† ἀλόϊον† ἓν ἥμισυ τοῦ προτέροιο

ἄχθος· ἄγε στάχυος Σινδογενοῦς ὀβολόν.

διστάσιος δ΄ αὐτῷ πελέτω λίθος εἰαριήτης͵

διστάσιον δ΄ ἀφροῦ θρύμμα Φακουσιακοῦ.

σὺν δὲ τριάκοντα δραχμαῖς ἔτι καὶ δύο μίσγε

ὁλκὰς ἐξ ἄνθους ναμασιπηγὸς ἁλός.

καὶ ζαγωρίτου Μούσαις ἰσάριθμον ὄπισμα

δραχμόθεν∙ ἔστω σοι συγκατακιρνάμενον

τετραμόρου κοτύλης ὃ τιτύσκεται οὐ διὰ χειρῶν

ἐν δαπέδοις Ἀκτῆς ἀλλὰ διὰ στομάτων.

λεῖα δὲ πάντα καθ΄ ἓν τρίψας ἀνάμισγε σὺν ὑγροῖς

τημελέως τ΄ ἀπόθου τεῦχος ἐς ἀργύρεον.  

---

[1] Πρόκειται για ευφημισμό = «μέχρι να πεθάνεις».

[2] Οξείδιο του χαλκού.

[3] Εννοεί τη Σμύρνα, μητέρα του Άδωνη, που τον σκότωσε αγριόχοιρος.

[4] Δηλαδή τέσσερις οβολούς.

[5] Οι Καλλατίαι ήταν ένα έθνος της Ινδίας (Ηρόδ. 3.38). Εννοεί εδώ το πιπέρι.

[6] Δηλαδή μία δραχμή.

[7] Άνθος ξανθότριχο = ο κρόκος.  Ιπποδαμαστής = ο Διόσκουρος Κάστορας. Άρα γίνεται λόγος για το καστόριον, δύσοσμο και ρευστό μελιτώδες έκκριμα, το οποίο οι αρχαίοι θεωρούσαν ότι υπάρχει στους όρχεις του κάστορα, αλλά στην πραγματικότητα βρίσκεται σε δύο υμενώδη κυστίδια στα οπίσθια του ζώου.

            Ο Αλέκτωρ από τη Σπάρτη έδωσε την κόρη του Ιφιλόχη ή Εχέμηλο ή Εχεμήλα στον Μεγαπένθη, που ήταν γιος του Μενέλαου από μια δούλα. Στο παρόν δίστιχο εννοείται ως συστατικό η χολή από αλέκτορα, ενώ ο  Αλέκτωρ ονομάζεται ψευδώνυμος, επειδή εδώ δεν γίνεται στ’ αλήθεια λόγος για το μυθικό πρόσωπο, αλλά για το ομώνυμο πουλερικό!

[8] Δηλαδή 1/2 της δραχμής.

[9] Ἀλόϊον = ὀμφάκιον = αγουρέλαιο. Στάχυ της Ινδίας = ινδικό νάρδο.

[10] Φακουσιακόν = φακούσιον = νίτρο από την περιοχή Φακούσιον της Αιγύπτου, εδώ αφρόνιτρο, μαλακοί βόλοι ανθρακικού νατρίου που ξύνονται εύκολα.

[11] Δηλαδή εννέα δραχμές, όσες και οι Μούσες.

[12] Εννοείται το αττικό μέλι που φτιάχνουν οι μέλισσες με το στόμα τους.