Ο
Ερατοσθένης, γιος του Αγλαού από την Κυρήνη στη Βόρεια Αφρική, έζησε κατά πάσα
πιθανότητα μεταξύ του 285 και 194 π.Χ. Υπήρξε μαθητής του Καλλίμαχου και του
γραμματικού Λυσανία, και δάσκαλος του μεγάλου φιλόλογου Αριστοφάνη του
Βυζάντιου. Αφού έζησε κάποιο διάστημα στην Αττική, όπου υπήρξε μαθητής του
Αρκεσίλαου του Πλατωνικού και του Αρίστωνος του Στωικού από τη Χίο, αποδέχτηκε
την πρόσκληση του Πτολεμαίου Γ΄ του Ευεργέτη (246-221 π.Χ.) να γίνει βασιλικός
διδάσκαλος και διάδοχος του Απολλώνιου του Ρόδιου στη βιβλιοθήκη της
Αλεξάνδρειας. Υπήρξε εξαιρετικά πολυγράφος και αυτό έδωσε την αφορμή να
χαρακτηριστεί κακόβουλα από τους Αλεξανδρινούς ως Βήτα, δηλαδή δεύτερος μετά τον κατεξοχήν ειδήμονα σε κάθε τομέα, και
Πένταθλος (από τους αθλητές του
πεντάθλου), δηλαδή καλός σε όλα, ειδικός όμως σε τίποτε. Εντούτοις, το έργο του
που αφορά στη χρονολόγηση της αρχαίας ιστορίας (Ολυμπιονίκες -κατάλογος των νικητών στους Ολυμπιακούς, Χρονογραφίες –η πρώτη επιστημονική
προσπάθεια για συστηματική χρονολόγηση ιστορικών και λογοτεχνικών γεγονότων σε
σχέση με ένα σταθερό γεγονός, τον πόλεμο της Τροίας), τα μαθηματικά (Πλατωνικός) και την περιγραφική
γεωγραφία (Γεωγραφικά, Περί της
αναμετρήσεως της γης -στο έργο αυτό μέτρησε με σχετική
ακρίβεια την περίμετρο της γης), άσκησε μακροχρόνια επίδραση και είναι γνωστό
από έμμεσες πηγές (π.χ. από το γεωγράφο Στράβωνα). Σημαντικότατη υπήρξε και η
επίδοσή του στη φιλολογία και μαθαίνουμε ότι υπήρξε ο πρώτος, ο οποίος
χρησιμοποίησε για τον εαυτό του τον τίτλο φιλόλογος
(Σουητώνιος, De
grammat.
et
rhet.
10,
4). Εντούτοις ο τίτλος δεν έχει ακριβώς τη σημερινή έννοια, αλλά σχετίζεται
περισσότερο με την πολλαπλότητα ενδιαφερόντων που περιλαμβάνει όμως και την
κριτική. Το σημαντικότερο έργο του σ' αυτόν τον τομέα υπήρξε η ενασχόλησή του
με την αρχαία κωμωδία σε δώδεκα
βιβλία. Ως ποιητής συνέγραψε τα μικρά έπη Ερμής,
Αντερινύς ή Ησίοδος, την ελεγεία Ηριγόνη
και ένα ποίημα για το διπλασιασμό του κύβου. Είναι γνωστή η δήλωσή του, η οποία
εκφράζει την προσωπική του άποψη για το θέμα και προφανώς την αισθητική του, ότι
η ποίηση είναι για να ψυχαγωγεί και όχι για να διδάσκει (Στράβων 1, 2, 3).
Σούδα, λήμμα Ερατοσθένης:
«Ερατοσθένης,
γιος του Αγλαού ή κατ' άλλους του Αμβροσίου. Κυρηναίος, μαθητής του φιλοσόφου
Αρίστωνος του Χίου, του γραμματικού Λυσανία του Κυρηναίου και του ποιητή Καλλίμαχου. Τον κάλεσε από την
Αθήνα (στην Αλεξάνδρεια) ο τρίτος Πτολεμαίος και έμεινε εκεί μέχρι τον πέμπτο
Πτολεμαίο.[1]
Εξαιτίας
του γεγονότος ότι ήταν δεύτερος σε κάθε τομέα της παιδείας σε σχέση μ' εκείνους
οι οποίοι άγγιξαν την κορυφή, τον αποκάλεσαν Βήτα. Άλλοι τον είπανε και δεύτερο ή νέο Πλάτωνα[2]
και
άλλοι Πένταθλο. Γεννήθηκε την 126η Ολυμπιάδα (=276/3 π.Χ.) και
πέθανε σε ηλικία 80 ετών απέχοντας από την τροφή, λόγω του ότι είχε ασθενή
όραση. Άφησε πίσω του διάσημο μαθητή τον Αριστοφάνη το Βυζάντιο, του οποίου πάλι
μαθητής είναι ο Αρίσταρχος.[3]
Μαθητές
του ήταν και οι Μνασέας, Μένανδρος και Άριστις. Συνέγραψε έργα φιλοσοφικά, ποίηση
και ιστορία, Αστρονομία ή Καταστερισμούς,
Περί των κατά φιλοσοφίαν αιρέσεων, Περί αλυπίας, πολλούς διάλογους και
άφθονα φιλολογικά συγγράμματα».
[1] Βασίλεψε
ανάμεσα στα 205-181 π. Χ.
[2] Ο τίτλος
προήλθε κατά πάσα πιθανότητα από το διαλογικό σύγγραμμα του Ερατοσθένη με τον
τίτλο Πλατωνικός, όπου ασχολούνταν με
μαθηματικούς ορισμούς και τη θεωρία της μουσικής.
[3] Ο Σαμόθραξ,
διάσημος φιλόλογος της αρχαιότητας (περ. 216 -144 π.Χ.).