O Κάνωβος, ο κυβερνήτης του Μενέλαου

(Από τη Βιβλιοθήκη του Φωτίου)

Η όγδοη ιστορία του Κόνωνα αφηγείται τα σχετικά με τον Πρωτέα, τον Αιγύπτιο μάντη, του οποίου η θυγατέρα, η Θεονόη, ερωτεύτηκε χωρίς επιτυχία τον Κάνωβο. Αυτός ήταν ο κυβερνήτης του πλοίου του Μενέλαου της Τροίας. Όταν ο Μενέλαος και η Ελένη ήταν έτοιμοι να αναχωρήσουν από την Αίγυπτο και το πλοίο τους ήταν αραγμένο κοντά στη στεριά, ο όμορφος και νεαρός Κάνωβος δαγκώθηκε από μια οχιά. Το πόδι του σάπισε και μετά από λίγο καιρό πέθανε. Ο Μενέλαος και η Ελένη τον έθαψαν στην Αίγυπτο, στο σημείο όπου τώρα υπάρχει πόλη με το όνομά του. Επίσης το τελευταίο από τα στόμια του Νείλου, ο Κάνωβος ή Κανωβικό στόμιο, έλκει την ονομασία του από τον κυβερνήτη (του Μενέλαου).

            Πολλές διαφορετικές ελληνικές, αλλά και αιγυπτιακές παραδόσεις,  συμπλέκονται σ’ αυτό το χωριό του Κόνωνα που παραδίδει ο Φώτιος. Δυστυχώς δεν απαντά στην υπάρχουσα παράδοση μια ολοκληρωμένη ιστορία  του Κανώβου, γνωρίζουμε ωστόσο ότι ο ελληνιστικός ποιητής Απολλώνιος ο Ρόδιος είχε γράψει ένα έργο με τον τίτλο Κάνωβος,  το οποίο μπορεί να αποτέλεσε το πρότυπο πάνω στο οποίο στηρίχτηκε ο Κόνωνας και άλλες μεταγενέστερες πηγές. Δυστυχώς το βιβλίο του Απολλωνίου δεν σώζεται. Από την άλλη η ιστορία του Μενελάου και της Ελένης στην Αίγυπτο είναι αρχαιότερη από τον Απολλώνιο και φτάνει πίσω στον Στησίχορο και τον Ευριπίδη με την περίφημη τραγωδία του Ελένη. Γνωρίζουμε ότι ο Μενέλαος, μετά την αναχώρησή του από την Τροία, πήρε μαζί του και την Ελένη, ή τουλάχιστον το φάντασμα της, και παρασύρθηκε από μια καταιγίδα ως την Αίγυπτο. Εκεί η θυγατέρα του Πρωτέα, η Θεονόη, η οποία ονομαζόταν επίσης Ειδοθέα ή Ειδώ, βοήθησε τον Μενέλαο να αποδράσει από την Αίγυπτο. Τόσο η Θεονόη όσο και ο Κάνωβος αναφέρονται σε σχέση με τον Μενέλαο, σε καμιά όμως άλλη ιστορία δεν λέγεται ότι η Θεονόη ήταν ερωτευμένη με τον κυβερνήτη του τρωικού ήρωα. Η φράση της περίληψης ότι ο Μενέλαος και η Ελένη ήταν έτοιμοι να αναχωρήσουν, αλλά ταυτόχρονα ήταν προσορμισμένοι στην ακτή, έχει νόημα μονάχα εάν αποτελεί σύνοψη της ιστορίας ότι η αναχώρηση του Μενέλαου από την Αίγυπτο καθυστέρησε εξαιτίας μιας νηνεμίας και ότι ο Μενέλαος κατόρθωσε να επιτύχει ευνοϊκό καιρό, μόνο αφού μπόρεσε να συλλάβει τον πατέρα της Θεονόης Πρωτέα, ο οποίος με τη σειρά του έδωσε οδηγίες στον ήρωα για το τι να κάνει. Η σύλληψη του Πρωτέα από τον Μενέλαο έγινε χάρη στη βοήθεια της ίδιας της Θεονόης. Ορισμένοι συγγραφείς αναφέρουν ότι ο τάφος και το μνημείο του Κανώβου βρισκόταν σ’ ένα ομώνυμο νησί. Αυτή η πληροφορία προσομοιάζει με την ιστορία του θανάτου του Φάρου, ο οποίος ήταν ένας ναυτικός από την Καρία που λεγόταν ότι είχε σώσει την Ελένη από τον Πάρη, όταν ο τελευταίος έφτασε στην Καρία μαζί της. Ο Φάρος στη συνέχεια προσπάθησε να επιστρέψει την Ελένη στο σπίτι της, αλλά στην πορεία κατέληξε στην Αίγυπτο, όπου τον δάγκωσε ένα φίδι και πέθανε. Η Ελένη τον έθαψε με τιμές και ονόμασε το νησί Φάρο από το όνομα του ναύτη.

Ο Κάνωβος ή Κάνωπος φαίνεται ότι είχε διασυνδέσεις με την αιγυπτιακή θρησκεία.  Ένα λατρευτικό αντικείμενο που χρησιμοποιούνταν στην αιγυπτιακή θρησκεία ήταν ένα μεγάλο στρογγυλό αγγείο με τρύπες, οι οποίες ήταν φραγμένες με κερί. Το γέμιζαν με νερό που στη συνέχεια έτρεχε από τις τρύπες, όταν το κερί έλιωνε από τη ζέστη του ήλιου. Το αγγείο επιστεφόταν από παράσταση ανθρώπινης κεφαλής που λεγόταν ότι ήταν παρμένη από άγαλμα του Κανώβου, του κυβερνήτη του Μενέλαου. Αλλού γίνεται λόγος για μία λατρεία του Κανώβου και της συζύγου του που ήταν θαμμένοι κοντά στην Αλεξάνδρεια. Ο Πλούταρχος θεωρεί τον Κάνωβο ως κυβερνήτη του πλοίου του Όσιρη.

Ο πρώτος κυβερνήτης του Μενέλαου ονομαζόταν Φρόντις και πέθανε στο ακρωτήριο Σούνιο, όπου και τον έθαψε ο Μενέλαος. Ορισμένες πηγές λένε ότι μετά τον αντικατέστησε ο  Κίναδος, του οποίου ο τύμβος βρισκόταν στη Λακωνία. Μόνο μετά ανέλαβε ως κυβερνήτης ο Κάνωβος. Ο Ερατοσθένης στους  Καταστερισμούς  αναφέρεται σ’ ένα άστρο με το όνομα Κάνωβος, αλλά εκεί ο Κάνωβος είναι κυβερνήτης της Αργούς, του πλοίου των Αργοναυτών. Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις κοντά στον τάφο του Κανώβου υπήρχε ναός του Σάραπη ή του Ποσειδώνα ή εναλλακτικά  μαντείο του Πλούτωνα  στην πόλη της Κανώβου. Το στόμιο του Νείλου που ονομαζόταν Κανωβικό ήταν το πιο  δυτικό στόμιο του ποταμού.