Ετυμολογική διερεύνηση του ονόματος της θεάς Αρτέμιδος


Κατά τη διερεύνηση του χαρακτήρα μιας τόσο πολυσήμαντης και πολυεπίπεδης θεότητας, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη αρχικά η εξέταση του ονόματός της, καθώς στο παρελθόν ήταν διαδεδομένη η αντίληψη ότι η φύση και ο χαρακτήρας ενός προσώπου, το ‘σημαινόμενο’, καθρεφτίζεται στο όνομά του, το ‘σημαίνον’. Επομένως οι διάφορες ετυμολογικές προσεγγίσεις του ονόματός της στην αρχαία, αλλά και στη σύγχρονη εποχή, δεν μπορεί παρά να είναι αποκαλυπτικές για τη φύση της θεάς, όπως αυτή έγινε αντιληπτή τόσο από τους αρχαίους, όσο και από τους σύγχρονους μελετητές. Στο όνομα λοιπόν ρτεμις ή στη δωρική του μορφή ρταμις εχει αναγνωριστεί η λέξη ρταμος δηλαδή ‘σφαγέας’, ετυμολογία που συνδέεται άμεσα με τη βίαιη φύση της θεάς και φυσικά τη στενή της σχέση με το θάνατο. Άλλοι πιστεύουν ότι προέρχεται από τη λέξη ρτεμής, η οποία σημαίνει ‘ήρεμος, ήσυχος, ακίνητος’, ως εξής: π το ρτεμ ποιεν· λγεται γρ θες ναιρετικ τν γυναικν·… π το ρτεμς παρωνμως ρτεμις, τουτστιν γις κα νεπληπτος δι τν παρθεναν· παρθνος γρ θες κα φιλοσφρων. τι ρτια κα τλεια κα νελλιπ ποησε τ κατ κσμον φανεσα. Δηλαδή το όνομα της Άρτεμης ετυμολογείται από το ρτεμής, επειδή η ίδια η θεά είναι άρτια, υγιής, αλλά και παρθένος, ή επειδή μπορεί να προσφέρει αλλά και να αφαιρέσει την υγεία, την αρτιμέλεια, ακόμη και τη ζωή από τους ανθρώπους, ιδιαίτερα από τις γυναίκες. Εδώ φαίνονται οι δύο όψεις της Άρτεμης, καθώς αποδίδονται θετικές ιδιότητες στη θεά, η οποία είναι σκληρή και συχνά προκαλεί τον θάνατο. Η αντίφαση αυτή μπορεί να ερμηνευτεί αν θεωρήσουμε πως η Άρτεμη ετυμολογείται από το ρταμος, δηλαδή σφαγέας, ως αυτή που προσφέρει ζωή και υγεία κατ’ ευφημισμόν, ή με την επικράτηση της ετυμολογίας από το ρτεμής και όχι το ρταμος. Κάποιοι άλλοι ισχυρίζονται πως το όνομα ρτεμις ετυμολογείται από το τρεμής, με μετάθεση του -ρ- (τρ > ρτ) στο ρτεμής, κι εστιάζουν στη σημασία του ‘τρέμω’, παρουσιάζοντας έτσι ένα ακόμη χαρακτηριστικό της θεάς, τον θυμό, την οργή, δεδομένου ότι η Άρτεμη ήταν οξύθυμη, βίαιη κι εκδικητική. Άλλες ετυμολογικές απόπειρες θέλουν το όνομα να προέρχεται από τη λέξη ρτάω, δηλαδή ‘στερεώνω, προσαρμόζω’, ή από το ρδω δηλαδή ‘ποτίζω’, άρα ‘τρέφω’, συνδέοντας έτσι την ετυμολογία του ονόματος της Άρτεμης με την ιδιότητά της ως τροφού και γονιμοποιού δύναμης. Μερικοί μελετητές ετυμολογούν το όνομά της από το ρτος, δευτερεύουσα μορφή του τύπου ρκτος, δηλαδή ‘αρκούδα’. Είναι γνωστή η σχέση της Άρτεμης με τα ζώα, και ιδιαίτερα με την αρκούδα, κάτι που επιβεβαιώνεται και από τη σχέση της με την Καλλιστώ και την Αταλάντη, ο μύθος των οποίων συνδέεται στενά με το ζώο, αλλά και από τη λατρεία της θεάς, όπως θα δούμε, στη Βραυρώνα και τη Μουνυχία. Επιπλέον, ήδη από την αρχαιότητα επισημάνθηκε η σχέση του ονόματος της Άρτεμης με τη λέξη ήρ και τέμνω, συνδέοντας έτσι τη θεά με τον αέρα άρα και με τη σελήνη: ρτεμις: θεός, ερτεμς τις οσα, τν ἀέρα τμνουσα· ατ γρ στι τ σελν. Κατά τη στωική αλληγορία η Άρτεμη ισοδυναμεί με τη σελήνη και ο λόγος για τον οποίο η θεά εμφανίζεται στην Ιλιάδα (Φ 489 κ.ε.) να μάχεται ενάντια στην Ήρα είναι γιατί το φεγγάρι διαγράφει τις τροχιές του διασχίζοντας τον αέρα, τον οποίο συμβολίζει η Ήρα. Επιπλέον είναι γνωστή η σχέση της θεάς με τον αέρα. Η Άρτεμη έστελνε ή συγκρατούσε τους ανέμους, κι επομένως επηρέαζε όσους ταξίδευαν στη θάλασσα. Μάλιστα στην περίπτωση του Αγαμέμνονα, η θεά, είτε στέλνοντας αντίθετους ανέμους είτε αναστέλλοντάς τους, εμπόδισε για καιρό το ταξίδι του στόλου των Αχαιών ενάντια στην Τροία. Άλλωστε και το όνομα της αντίστοιχης Diana στη Ρώμη έχει παρόμοια ετυμολογία από το divus, το οποίο σημαίνει ‘θεϊκός’ αλλά και ‘ουρανός’. Επίσης έχει προταθεί η ετυμολόγηση του ονόματος από το επιτατικό πρόθεμα αρι- και τη λέξη Θέμις, και τέλος κάποιοι βρίσκουν ετυμολογική σχέση ανάμεσα στο όνομα της θεάς και αυτό της Αρέθουσας. Υπάρχουν στον μύθο κοινά στοιχεία ανάμεσα στη Νύμφη και τη θεά, καθώς και οι δύο έπεσαν θύματα της ερωτικής καταδίωξης του ποταμού Αλφειού. Μάλιστα η Αρέθουσα άλλοτε ταυτίζεται με την Άρτεμη, άλλοτε παρουσιάζεται ως ακόλουθός της. Φαίνεται λοιπόν ότι οι ετυμολογικές δοκιμές, ενώ δείχνουν να αποτελούν έξυπνες απλώς παρετυμολογίες, ωστόσο αναδεικνύουν τις διάφορες εκφάνσεις της προσωπικότητας της ολύμπιας θεάς.

ΠΗΓΗ: Πενίδου Αθανασία, ρτεμις Βραυρωνία, ρτεμις ρθία: η φύση της θεάς και οι λατρείες της, διπλωματική εργασία, Θεσσαλονίκη, Α.Π.Θ., 2009, 9-11

Σχόλια