Οι μαγικές ιδιότητες του μαγνήτη κατά τον Ορφέα (Λιθικά 306-333)

 Τόλμα να εξευμενίζεις τους θεούς μ’ ευμενή                     

Μάγνησσα·[1] την αγαπά ασύγκριτα ο ορμητικός

ο Άρης, γιατί σαν πλησιάσει γκρίζο σίδηρο,

όπως παρθένα που πιάνει με τα χέρια νέο απαλόδερμο

          και τον αγκαλιάζει στο περιπόθητο στήθος,

έτσι κι αυτή τον φέρνει αρπαχτικά στο σώμα της

και δεν θέλει να αφήσει τον πολεμιστή σίδηρο.[2]

Λεν γι’ αυτή ότι είναι θεραπαινίδα της κόρης

του Ήλιου, όταν αλείφει τα μαγικά φίλτρα της·[3]

          αυτήν τίμησε η παιδοκτόνα κόρη του Αιήτη

η αυθάδης, η πολυμήχανη.[4] Ωστόσο εγώ σε προτρέπω

να μάθεις για τη γυναίκα σου αν κρατάει αγνό

το κρεβάτι και το σώμα της από ξένον άντρα.

Μετάφερε αυτήν την πέτρα στο σπίτι σου, βάλε την κρυφά

          κάτω απ’ το κρεβάτι σου τραγουδώντας ήρεμα ωδή

          που θνητούς μαγεύει· αυτή κατεχόμενη από ύπνο γλυκό

απλώνοντας τα χέρια θα επιθυμεί να σ’ αγκαλιάσει·

αν όμως την παρασύρει η θεά Αφροδίτη σε πράξεις άπρεπες,

πέφτοντας από ψηλά θα σωριαστεί στο χώμα.[5]

Και δυο αδελφοί ας μεταφέρουν τη Μάγνησσα,

αν θέλουν ν’ αποφύγουν την οργή ατέλειωτης φιλονικίας.

Και κόσμο συναθροισμένο σε συγκέντρωση θα μαγέψεις

με ωραία φωνή, αν έχεις γλυκιά σαν μέλι πειστικότητα.[6]

Και βέβαια, αν και θα μπορούσα να σου απαριθμήσω

και άλλα θαυμαστά αυτού του λίθου, τι περισσότερο

για τους θεούς να πω, που ενώ βρίσκονται ψηλά,

αυτή η πέτρα λυγίζει και προσελκύει την καρδιά τους,

ώστε σαν γονείς σου γοργά να εκτελέσουν ότι ποθείς.

---

[1] Η πέτρα που αποκαλείται μάγνης, μαγνῆτις και εδώ ποιητικά μάγνησσα (πέτρη) περιγράφεται συνήθως από τις πηγές ως σκούρα μπλε ή μαύρη, σκληρή, στερεή, η οποία έλκει το σίδηρο (Διοσκορίδης 5.130, Πλίνιος, ΝΗ 36, 128-130). Πρόκειται για το λίθο που φέρει στη σύγχρονη επιστήμη τον τύπο Fe₃O₄ (επιτεταρτοξείδιο του σιδήρου) και ο οποίος, όταν στιλβωθεί, μπορεί να αποκτήσει μια γυαλάδα αρκετή, ώστε να χρησιμεύσει ως διακοσμητικός λίθος.

            Οι αρχαίοι διαφωνούσαν για το πώς πήρε το όνομά του ο λίθος. Άλλοτε τον συνέδεαν με κάποιον ποιμένα με το όνομα Μάγνης, ο οποίος υποτίθεται ότι είχε ανακαλύψει στην Ίδη τις ιδιότητες της πέτρας. Άλλοτε τον συνέδεαν με το λαό των Μαγνήτων στη Θεσσαλία ή με τη Μαγνησία στο Μαίανδρο ποταμό ή με τη Μαγνησία στο Σίπυλο όρος.

[2] Η έλξη που ασκεί ο μαγνήτης στο σίδηρο παρομοιάζεται με το ερωτικό αγκάλιασμα της ερωμένης με τον εραστή της. Ο σίδηρος είναι το μέταλλο του Άρη και επομένως ο θεός δεν μπορεί παρά να «αγαπά» τον μαγνητίτη. Η έλξη μαγνήτη και σιδήρου αποτελεί ένα καλό παράδειγμα της συμπαθείας (Αυγουστίνος, Civ. Dei 21.4.4, Πλούτ. 641C) και συχνά εξομοιώνεται με το ερωτικό αγκάλιασμα.

[3] Η κόρη του Ήλιου που εννοείται εδώ είναι η μάγισσα Κίρκη.

[4] Εδώ εννοείται η Μήδεια, ανεψιά της Κίρκης. Ορισμένες αρχαίες πηγές την συνέδεαν με τη Μαγνησία της Θεσσαλίας, πατρίδα του μαγνήτη (Πλίνιος, ΝΗ 36.128).  

[5] Πρόκειται για μια τελετή μιμητικής μαγείας που μιμείται την έλξη μαγνήτη και σιδήρου στις ερωτικές σχέσεις: αν η γυναίκα είναι καθαρή, θα την «έλξει» ο άντρας της. Αν είναι μοιχός, θα πέσει από το συζυγικό κρεβάτι, επειδή την «έλκει» ο εραστής της.  

[6] Η χρήση του λίθου «έλκει» και μαγεύει τους ακροατές του κατόχου του λίθου. Πβ. Περί ενεργών λίθων 36, καὶ πρὸς τὸ θέλξαι δὲ καὶ πεῖσαι λαὸν ἐπιτηδειοτάτη βασταζομένη ἢ καὶ φορουμένη κατὰ τοῦ στήθους. Επίσης Λιθικά κηρύγματα 11, ρήτορσι δὲ ἄκρως ἐνεργεῖ καὶ τοῖς δημηγοροῦσι καὶ τοῖς διὰ λόγων ἀγωνισταῖς. Πειθὼ γὰρ ποιεῖ καὶ εὐπρέπειαν͵ καὶ λόγων εὑρετικός ἐστι.