Το όνομα της Σαπφώς παραδίδεται σε
χειρόγραφα με αρχικό Ψ-. Αυτό οδήγησε πολλούς να θεωρήσουν ότι στην αττική
διάλεκτο το όνομα υπέστη την εξής συμφωνική ανομοίωση: Psappho > Sappho > Σαπφώ. Αντιθέτως, σύμφωνα πάντα
με αυτή την άποψη, η αιολική διατήρησε έναν πιο αρχαϊκό τύπο. Έτσι από την
εποχή του Felix Solmsen (1901) γίνεται γενικά δεκτό ότι πρέπει να συνδέσουμε το
όνομα με τη λέξη ψαφαρός (ξερός,
τραχύς) με υποτιθέμενη αναφορά στο ξερό ή μαυριδερό δέρμα ή τα μαλλιά της
Σαπφώς. Θα ήταν δηλαδή ένα είδος ψευδωνύμου.
Η πιθανότητα να πρόκειται για
ψευδώνυμο είναι ισχυρή. Αλλά τι μπορεί να δήλωνε σε σχέση με μια ποιήτρια αριστοκρατικής καταγωγής όπως
η Σαπφώ; Είναι προτιμότερο να συνδέσουμε το όνομα με μια άλλη λέξη, το
επίθετο σαφής. Ο αρχαιότερος
μαρτυρημένος τύπος αυτής της λέξης είναι το επίρρημα σάφα, μετά εμφανίζεται το σαφέως
(> σαφῶς) και μέχρι τον 5ο αιώνα
π.Χ. το επίθετο σαφής.[1]
Η ρίζα μπορούσε να έχει και την συνδήλωση της τελετουργικής καθαρότητας και
αγνότητας και να συνδέεται με τον θεϊκό κόσμο (πβ. σαφήνωρ: ερμηνευτής μάντης), οπότε το δίλημμα είναι αν το όνομα
δήλωνε απλώς τη «σαφήνεια» (λ.χ. στο λόγο, την ποίηση της Σαπφώς) ή την
τελετουργική αγνότητα («η καθαρή, η αγνή»). Τη δεύτερη εκδοχή ενισχύει ο
περίφημος στίχος που της απευθύνει ο Αλκαίος, ἰόπλοκ’ ἄγνα μελλιχόμειδε Σάπφοι, όπου η λέξη ἄγνα (=αγνή) φαίνεται να αποτελεί ένα είδος ερμηνεύματος του
ονόματος της Σαπφώς. Η Σαπφώ ανήκε σε αριστοκρατική οικογένεια από αυτές που αναλάμβαναν ιερατικά καθήκοντα, ενώ γνωρίζουμε ότι ήταν αφοσιωμένη στη λατρεία της
Αφροδίτης. Από τον στίχο του συμπολίτη της Αλκαίου φαίνεται καθαρά ότι και στη
λεσβιακή αιολική το όνομα είχε αρκτικό Σ- και όχι Ψ-. Πώς προέκυψε το Ψ- που
απαντά σε χειρόγραφα; Πιθανότατα το αρκτικό Σ- στην λεσβιακή να ακουγόταν
ορισμένες φορές παχύ (sh/š), ιδιαίτερα σε κύρια ονόματα για λόγους εκφραστικότητας, και
το γράμμα Ψ- να αποτελεί εδώ μια προσπάθεια απόδοσης της αυξημένης δασύτητας
του φθόγγου. Το άλλο «πρόβλημα» του ονόματος εξηγείται επίσης με όρους
εκφραστικότητας: η κεντρική ακολουθία -πφ- (pph) προέκυψε από διπλασιασμό του -φ-
και στη συνέχεια αποδάσυνση του πρώτου φ. Δηλαδή Saphpho (Σαφφω) > Sappho > Σαπφω. Μην ξεχνάμε ότι το φ
είναι η δασυνόμενη μορφή του π και προφερόταν ph. Για ανάλογους εκφραστικούς αναδιπλασιασμούς σε
κύρια ονόματα βλ. λ.χ. Ξενοκκώ (πβ. Ξενόκριτος), Νικοττώ (πβ. Νικότιμος).
[Ως βάση των πληροφοριών μου
στηρίχτηκα κυρίως στον E. L. Brown, “Sappho, the Numinous”, Illinois Classical Studies, 16, 59-63, αλλά η περίπλοκη θεώρησή
του για την ανατολιακή καταγωγή του ονόματος δεν είναι διόλου πειστική]
[1]
Η θεώρηση της λέξης σάφα και του ονόματος Σαπφώ ως χεττιτικών δανείων (šuppa/šuppaya
= σαφώς, šuppi = σαφής)
και η σύνδεσή τους με το όνομα του Χετταίου βασιλιά Šuppi-luliuma κινείται στη σφαίρα της επιστημονικής
φαντασίας.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου