Η ετυμολογία και η σημασία του ονόματος του Ουρανού

[ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΒΛ.  ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΗΣΙΟΔΟΣ]

Για καιρό ορισμένοι γλωσσολόγοι συνέδεαν το όνομα του θεού Ουρανού (και το αντίστοιχο κοινό ουσιαστικό) με το όνομα της ινδικής θεότητας Varuna. Ωστόσο προσεκτικότερη ανάλυση της λέξης την συνδέει ξεκάθαρα με μια από τις παραλλαγές της ρίζας που σχετίζεται στα Αρχαία Ελληνικά με το νερό (wors- / wers-). Η δωρική/βοιωτική παραλλαγή ὠρανός και οι αιολικές ὤρανος και ὄρανος υποδεικνύουν μια αρχική μορφή του ουσιαστικού wορσανος, Το wορσανος θα αποτελούσε επέκταση μιας ακόμη βασικότερης λέξης *wορσός (=βροχή) με τη βοήθεια του επιθήματος -ανος ή εναλλακτικά να προέρχεται απευθείας από την αντίστοιχη ρηματική ρίζα wers-. Στην πρώτη περίπτωση ο τόνος θα έπεφτε στη λήγουσα (wορσανός) κατά το ὀρφανός (< ὀρφός), στη δεύτερη στην προπαραλήγουσα (wόρσανος και πβ. ὄχανον < ἔχω / ξόανον < ξέω).  Στη δεύτερη περίπτωση η λέξη θα είχε τη σημασία ουσιαστικού που δηλώνει πρόσωπο που ενεργεί («αυτός που δίνει τη βροχή»). Η φωνητική εξέλιξη ενός τύπου wορσανος, ανεξάρτητα από τον τόνο, θα εξηγούσε τις σωζόμενες παραλλαγές της λέξης στην κάθε διάλεκτο:

αττική: worsanos > orsanos (απώλεια του βαυ) > ooranos (απώλεια του - σ-  και αναπληρωματική έκταση του προηγούμενου φωνήεντος) > ουρανός (κλειστό αρχικό μακρό ο)

δωρική/βοιωτική: worsanos > orsanos > ooranos > ὠρανός (ανοιχτό αρχικό μακρό ο)

αιολική: worsanos > orsanos > orranos (=αφομοίωση του σ με το ρ) > ὄρανος (απώλεια του διπλού -ρρ- χωρίς αναπληρωματική έκταση του προηγούμενου φωνήεντος) ή ὤρανος (με αναπληρωματική έκταση).

Από την ίδια ρηματική ρίζα πρέπει να προέρχεται και το λατρευτικό επίθετο Ἔρρος του κατεξοχήν θεού του ουρανού, του Δία (wersos > ersos > erros), που θα σήμαινε ο «βροχερός». Με τη μορφή Ἔρσος αποτελεί λατρευτικό επίθετο και του Απόλλωνα. Θα ήταν έτσι ένα είδος αρσενικού τύπου της λέξης ἔρση (=υγρασία, δροσιά). Πβ. το λήμμα του Ησύχιου: Ἐρσαῖος: ἄκριος Ζεύς (Ερσαίος: ο Δίας των κορυφών), καθώς και το επίθετο Ἐρρηφόροι (ή Ἐρσηφόροι = αυτές που φέρνουν το νερό) για τις κοπέλες που εκτελούσαν τα νομιζόμενα προς τιμήν της Έρσης, κόρης του Κέκροπα.