[Αντωνίνος Λιβεράλης, Μεταμορφώσεις 36]
Όταν η Ρέα, φοβούμενη
τον Κρόνο, έκρυψε στη σπηλιά της Κρήτης τον Δία,[i] τότε τον
ανέθρεψε μια κατσίκα,[ii]
προσφέροντάς του το μαστάρι της. Την κατσίκα με εντολή της Ρέας την φύλαγε ένας
χρυσός σκύλος.[iii]
Όταν ο Δίας εξοστράκισε τους Τιτάνες και αφαίρεσε την εξουσία από τον Κρόνο,
έκανε την κατσίκα αθάνατη. Μέχρι και σήμερα η εικόνα της βρίσκεται ανάμεσα στα
άστρα.[iv] Τον
χρυσό σκύλο, πάλι, τον έβαλε να φυλά το ιερό του στην Κρήτη.[v] Αυτόν τον
σκύλο ο Πανδάρεος, γιος του Μέροπος,[vi] τον
έκλεψε και τον πήγε στο βουνό Σίπυλο.[vii] Εκεί
τον παρέδωσε στον Τάνταλο, γιο του Δία και της Πλουτούς,[viii] για
να τον προσέχει. Όταν μετά από καιρό ο Πανδάρεος επέστρεψε στο Σίπυλο και
ζήτησε πίσω τον σκύλο, ο Τάνταλος ορκίστηκε ότι ποτέ δεν τον πήρε.[ix] Τον
Πανδάρεο ο Δίας ως τιμωρία για την κλοπή τον έκανε πέτρα στο σημείο που
στεκόταν.[x]
Τον Τάνταλο, πάλι, για την ψευδορκία του τον χτύπησε με κεραυνό και τοποθέτησε
πάνω στο κεφάλι του το Σίπυλο.[xi]
[i] Εδώ δεν
λέγεται για ποιο σπήλαιο πρόκειται. Στην παράδοση του Δία της Κρήτης αναφέρεται
άλλοτε το Δικταίο άντρο, άλλοτε το Ιδαίο άντρο και άλλοτε η Λύκτος.
[ii] Το μοτίβο του
ζώου που αναθρέφει έναν μελλοντικό θεό ή ήρωα είναι σύνηθες. Ας θυμηθούμε τον
Ρώμο και τον Ρωμύλο, ιδρυτές της Ρώμης, που τους ανάθρεψε μια λύκαινα. Σε άλλες
παραλλαγές ένα σμήνος από μέλισσες είναι αυτό που εξασφαλίζει την τροφή του
νεογέννητου Δία. Η κατσίκα που θρέφει το Δία ταυτίζεται αλλού με τη νύμφη
Αμάλθεια. Από το κέρας της Αμάλθειας, σύμβολο της αφθονίας, ρέει αμβροσία και
νέκταρ.
[iii] Η προσθήκη
ενός σκύλου που φυλά την κατσίκα είναι ασυνήθιστη λεπτομέρεια. Η Κρήτη
φημιζόταν για τα «ρομποτικά» πλάσματά της, όπως λ.χ. ο Τάλως, ο μηχανικός γίγας
που φύλαγε το νησί, δημιούργημα του Ήφαιστου ή του Δαίδαλου. Ο Τάλως αρχικά
προοριζόταν για να φυλά την Ευρώπη, ένα καθήκον που είχε επίσης ο μαγικός σκύλος
που δώρισε ο Δίας στην Ευρώπη, αφού την αποπλάνησε. Ο σκύλος αυτός, από τον
οποίο δεν ξέφευγε κανένα θήραμα, ήταν επίσης δημιούργημα του Ήφαιστου και
τελικά κατέληξε στον Μίνωα, γιο της Ευρώπης. Αργότερα ο Μίνωας τον δώρισε στην
Πρόκρη (η Πρόκρις, της Πρόκριδος) και
η Πρόκρη στον Κέφαλο. Ο σκύλος τελικά μεταμορφώθηκε από το Δία σε λίθο. Οι δύο σκύλοι, αυτός της ιστορίας μας και
αυτός του Μίνωα, πιθανώς ανήκουν στην ίδια παράδοση και οι ιστορίες τους εν
μέρει επικαλύπτονται. Ο χρυσός σκύλος της ιστορίας μας δεν είναι μόνο φύλακας
της κατσίκας: ο χρυσός θεωρείται ότι έχει αποτροπαϊκές ιδιότητες και είναι
ταυτόχρονα σύμβολο του μεγαλείου της βασιλείας και της μαγικής δύναμης.
[iv] Εννοείται ο
αστερισμός της Αιγός. Πβ. Άρατος, Φαινόμενα
163.
[v] Πιθανώς
εννοείται το σπήλαιο γέννησης του Δία.
[vi] Ένας
Πανδάρεως (με ωμέγα) αναφέρεται στον Όμηρο, όπου έχει δύο κόρες, μία από τις
οποίες ονομάζεται Μερόπη. Ο Παυσανίας (10.30.1) αναφέρει μια ζωγραφιά του
Πολύγνωτου στις Φωκίδα, όπου εικονιζόταν ο Πανδάρεως με τις κόρες του πλάι στον
Φώκο. Ο Παυσανίας προσθέτει ότι καταγόταν από την Κρήτη και ότι συμμετείχε στην
κλοπή και την ψευδορκία του Τάνταλου, αλλά η φρασεολογία του είναι κάπως
σκοτεινή για μας σήμερα.
[vii] Στο βουνό αυτό
της Φρυγίας λατρευόταν η Ρέα και ένα από τα επίθετά της ήταν Σιπυληνή.
[viii] Ο Τάνταλος,
ευνοούμενος αρχικά των θεών, αργότερα τιμωρήθηκε με αιώνια τιμωρία στον Άδη για
τις απατεωνίες και τα αποτρόπαια έργα του. Ως ένα είδος προμηθεϊκής φιγούρας
έκλεψε την αθάνατη τροφή των θεών. Οι απόγονοί του Πέλοπας, Ατρέας, Αγαμέμνων
έφεραν όλοι τους τη μοίρα της οικογενειακής κατάρας. Ένα χρυσό κριάρι δόθηκε
στον Ατρέα από τον Ερμή ως σύμβολο της βασιλείας του στο Άργος. Αργότερα όμως
το έκλεψε ο αδερφός του Θυέστης. Η μητέρα του Τάνταλου Πλουτώ ήταν κόρη του
Κρόνου.
[ix]
Σε
σχόλιο στον Πίνδαρο (Ολ. 1.91) ο Τάνταλος
ψευδορκεί ενώπιον του Ερμή, ο οποίος στάλθηκε από τον Δία, για να πάρει τον
χρυσό σκύλο που έκλεψε ο Πανδάρεος.
[x] Στο μύθο της
Νιόβης αυτή μεταμορφώνεται στο βουνό Σίπυλο από τη θλίψη της.
[xi] Στον Πίνδαρο
(Ολ. 1.49 κ.εξ.) η τιμωρία του
Τάνταλου είναι να κρέμεται αιώνια ένας βράχος πάνω από το κεφάλι του.