Παιάνας των Ερυθραίων στον Ασκληπιό (του Ισόδημου από την Τροιζήνα)


 Ο παρών παιάνας στον Ασκληπιό ανακαλύφθηκε σε επιγραφή από την ιωνική πόλη Ερυθραί της Μικράς Ασίας, η οποία φαίνεται να γράφτηκε γύρω στα 360 π.Χ. Η επιγραφή βρέθηκε στο τοπικό Ασκληπιείο πάνω σε μια μαρμάρινη στήλη, η οποία έφερε επίσης οδηγίες για μια τελετουργία προς τιμήν του Ασκληπιού καθώς και δύο αποσπασματικά σωζόμενους παιάνες προς τον Απόλλωνα. Φαίνεται, λοιπόν, ότι υπήρχε συνδυασμένη λατρεία των δύο θεών, Απόλλωνα και Ασκληπιού, όπως βεβαιώνεται και από άλλες παρόμοιες συνθέσεις. Έχει προταθεί ότι συντάκτης του ύμνου είναι ο Ισόδημος από την Τροιζήνα, ο οποίος αναφέρεται από τον Λουκιανό, Δημοσθένους εγκώμιον 27, ως συντάκτης ενός πολύ γνωστού παιάνα.
Ο παιάνας από τις Ερυθρές βρέθηκε επίσης σε άλλες 3 τοποθεσίες. Εδώ, όμως, οι επιγραφές είναι μεταγενέστερης εποχής. Μια παραλλαγή βρέθηκε στην αιγυπτιακή Πτολεμαΐδα και χρονολογείται στα 100 μ.Χ. Άλλη παραλλαγή, αποσπασματική, βρέθηκε στο Ασκληπιείο της Αθήνας και χρονολογείται στον 1ο ή 2ο αιώνα μ.Χ. Τέλος, μια τρίτη εκδοχή βρέθηκε στο Δίον (2ος αιώνας μ.Χ.). Αυτά τα μεταγενέστερα αντίγραφα δε διατηρούν το στροφικό σύστημα της επιγραφής από τις Ερυθρές. Η ύπαρξη τόσων αντιγράφων δείχνει τη δημοφιλία του ύμνου, ο οποίος πρέπει επί αιώνες να κυκλοφορούσε στα κέντρα λατρείας του Ασκληπιού.
            Ο παιάνας αποτελείται από 3 μέρη που αντιστοιχούν στις 3 στροφές. Στην πρώτη στροφή υμνείται ο Απόλλωνας (=Παιάνας) που γέννησε τον Ασκληπιό, στη δεύτερη παρατίθενται τα ονόματα της οικογένειας του Ασκληπιού, στην τρίτη γίνεται παράκληση για υγεία και καλή τύχη. Παρακάτω παρατίθεται ο παιάνας στην αρχαιότερη μορφή του, αυτή των Ερυθρών, ενώ στο τέλος προστίθεται μια τέταρτη στροφή από την παραλλαγή της Πτολεμαΐδος, όπου γίνεται σαφές ένα πιο τοπικό χρώμα με την αναφορά στο Νείλο. To μέτρο του ποιήματος είναι λυρικοί δάκτυλοι με σποραδικούς ιαμβικούς διμέτρους.


Τον Παιάνα ψάλτε, ξακουστό για την εξυπνάδα του,                                   
νέοι, τον γιο της Λητώς, τον μακροτοξευτή,  
ιέ Παιάν,
που μεγάλη χαρά στους θνητούς γέννησε
με την Κορωνίδα ερωτοσμίγοντας                                                                   
στου Φλεγύα τη γη,[1]
ιή Παιάν, τον Ασκληπιό
θεό ενδοξότατο,
ιέ Παιάν.
                                                                                                             
Απ' αυτόν γεννήθηκαν ο Μαχάων                                                                   
ο Ποδαλείριος[2] κι η Ιασώ,
ιέ Παιάν,
η ωριόματη Αίγλη κι η Πανάκεια,
παιδιά της Ηπιόνης, μαζί με την ξακουστή
ιερή Υγεία.[3]                                                                                                      
Ιή Παιάν, Ασκληπιέ
θεέ ενδοξότατε,
ιέ Παιάν.

Τη χάρη κάνε μου κι έλα ευμενής                                                       
στην ευρύχωρη πόλη μου,                                                                              
ιέ Παιάν,
και δος μας χαρούμενοι να βλέπουμε του ήλιου
το αγαπημένο το φως μαζί με την ξακουστή
ιερή Υγεία.
Ιή Παιάν, Ασκληπιέ                                                                                        
θεέ ενδοξότατε,
ιέ Παιάν.

[4][Μακάριε, είθε το ρεύμα του Νείλου αιώνιο να δίνεις                                 
και σε τούτη την πόλη[5] αθάνατη ακμή,
και σ' όλη την Αίγυπτο δόξα ιλαρή.                                                               
Χαίρε, Παιάνα, μ’ αυτό το χαρούμενο άσμα μου,
χαίρε, Πύθιε Απόλλων.]




[1] Δηλ. στη Θεσσαλία.
[2] Ο Μαχάων και ο Ποδαλείριος, γιοι του Ασκληπιού, είναι στην Ιλιάδα γιατροί των Ελλήνων και αρχηγοί θεσσαλικών φύλων.
[3] Η Ηπιόνη ήταν σύζυγος του Ασκληπιού. Όλα τα άλλα ονόματα είναι θυγατέρων του θεού. Όλα τα ονόματα της οικογένειας του Ασκληπιού σχετίζονται με την υγεία και την ιατρική.
[4] Η τελευταία στροφή είναι από την αιγυπτιακή παραλλαγή της Πτολεμαΐδας. Ο παιάνας εδώ φαίνεται ότι εκτελέστηκε με αφορμή την αναστύλωση του ναού του θεού στην Πτολεμαΐδα το διάστημα 97-100 μ.Χ.
[5] Ενν. την Πτολεμαΐδα.