Το
463 π.Χ. ο Αισχύλος ανέβασε στο θέατρο την τριλογία των Δαναΐδων, με την οποία
πήρε το πρώτο βραβείο. Η τριλογία αποτελούνταν από τα έργα Ικέτιδες (το μόνο που σώζεται ακέραιο), Αιγύπτιοι, Δαναΐδες και
συνοδευόταν από το σατυρικό δράμα Αμυμώνη.
Η υπόθεση περιστρεφόταν γύρω από το μύθο του Δαναού και των θυγατέρων του. Ο
Δαναός, βασιλιάς της Αιγύπτου, απόγονος της Αργείας Ιούς, εγκαταλείπει τη χώρα
του μαζί με τις 50 κόρες του, προκειμένου να αποφύγει τον αναγκαστικό τους γάμο
με τους 50 βίαιους γιους τού αδελφού του Αιγύπτου. Επιστρέφει στην πατρίδα της
προγόνου του Ιούς, στο Άργος, όπου ζητά άσυλο από τον βασιλιά των Αργείων Πελασγό. Ο
τελευταίος φέρνει το θέμα στη συνέλευση του λαού: οι Αργείοι αποφασίζουν ομόθυμα να
προστατέψουν τον Δαναό και τις Δαναΐδες με κάθε τίμημα. Σύντομα καταφτάνουν οι
γιοι του Αιγύπτου με στόλο και στρατό, για να διεκδικήσουν τις κοπέλες. Στον
πόλεμο που ακολουθεί ο βασιλιάς του Άργους Πελασγός σκοτώνεται και τη θέση του
παίρνει ο Δαναός, ο οποίος έρχεται σε συμφωνία με τους Αιγυπτιάδες και τους
παραδίδει τις κόρες του. Στα κρυφά, όμως, έχει ετοιμαστεί ένα φοβερό σχέδιο: τη
νύχτα του γάμου οι 49 από τις 50 Δαναΐδες φονεύουν τους νέους συζύγους τους.
Μόνο μία, η Υπερμήστρα, λυπήθηκε τον Λυγκέα, επειδή τον ερωτεύτηκε. Ο Δαναός
είναι έτοιμος να καταδικάσει την κόρη του και τον Λυγκέα, αλλά την τελευταία
στιγμή παρεμβαίνει ως από μηχανής θεός η Αφροδίτη, η οποία υπερασπίζεται τη
δύναμη του έρωτα και ζητά την αθώωση του ζευγαριού. Η θεά προφήτευε επίσης την
άνοδο του ζευγαριού στο θρόνο και την δημιουργία μιας εύρωστης βασιλικής γενιάς
από αυτούς: ανάμεσα στους απογόνους τους θα είναι μεγάλοι ήρωες των Ελλήνων,
όπως ο Περσέας και ο Ηρακλής. Το έργο έκλεινε πιθανώς με την κάθαρση των
Δαναΐδων, έναν ομαδικό γάμο των Δαναΐδων με Αργείους, ως επιβεβαίωση της δύναμης
της αγάπης, και την καθιέρωση της γιορτής των Θεσμοφορίων (αίτιον). Από το λόγο της Αφροδίτης σώζεται το παρακάτω απόσπασμα
που μιλά για την κοσμικών διαστάσεων δύναμη της αγάπης:
ἐρᾷ μὲν ἁγνὸς οὐρανὸς τρῶσαι χθόνα͵
ἔρως δὲ γαῖαν λαμβάνει γάμου τυχεῖν·
ὄμβρος δ΄ ἀπ΄ εὐνάεντος οὐρανοῦ πεσὼν
ἔκυσε γαῖαν· ἡ δὲ τίκτεται βροτοῖς
μήλων τε βοσκὰς καὶ βίον Δημήτριον
δένδρων τ΄ ὀπώραν· ἐκ νοτίζοντος γάμου
τελεῖθ΄ ὅσ΄ ἔστι· τῶν δ΄ ἐγὼ παραίτιος
Αγαπά ο αγνός ουρανός να διαπεράσει τη γη.
Τη γη πόθος την πιάνει για έρωτα.
Πέφτει βροχή απ’ τον νοτερό ουρανό
και αφήνει έγκυο τη γη. Εκείνη γεννά
στους ανθρώπους
των κοπαδιών τις βοσκές, τους καρπούς
της Δήμητρας,
τα φρούτα των δέντρων. Απ’ τον υγρό
τούτο γάμο
γίνονται όσα υπάρχουν. Συνεργός σ’ όλα
αυτά είμαι εγώ.
Προσευχή
στο Δία (από
τις Ηλιάδες)
Ζεύς ἐστιν αἰθήρ͵ Ζεὺς δὲ γῆ͵ Ζεὺς δ΄
οὐρανός͵
Ζεύς τοι τὰ πάντα χὤ τι τῶνδ΄ ὑπέρτερον
Ο Δίας είναι ο αιθέρας, ο Δίας
είναι η γη, ο Δίας είναι ο ουρανός.
Ο Δίας είναι το παν, μα κι ό,τι πέρα
από το παν υπάρχει.
Ο
Θάνατος (από τη Νιόβη)
Για την υπόθεση της Νιόβης βλ. http://heterophoton.blogspot.gr/2013/10/blog-post_25.html
μόνος θεῶν γὰρ Θάνατος οὐ δώρων ἐρᾷ͵
οὐδ΄ ἄν τι θύων οὐδ΄ ἐπισπένδων ἄνοις͵
οὐδ΄ ἔστι βωμὸς οὐδὲ παιωνίζεται·
μόνου δὲ Πειθὼ δαιμόνων ἀποστατεῖ.
Μόνος απ’ τους θεούς ο Θάνατος δεν αγαπά τα δώρα.
Τι κι αν θυσία του κάνεις, τι σπονδή. Δεν θα τον
μαλακώσεις.
Βωμό δεν έχει, παιάνες δεν του ψάλλουν.
Κι απ'τους θεούς μόνον αυτόν τον αποφεύγει η Πειθώ.
[Σταύρος Γκιργκένης]