[Πηγή: Jean-Louis
Perpillou, «Pygmalion et Karpalion», Mykenaïka
(BCH Supplément xxv), 1992, 527-532]
To όνομα του Πυγμαλίωνος αποδίδεται σε δύο μυθικές προσωπικότητες: σε έναν βασιλιά
της Τύρου και σε έναν Φοίνικα βασιλιά (ή γλύπτη) της Κύπρου που ερωτεύτηκε
κάποιο άγαλμα της Αφροδίτης.[1]
Οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι εφόσον εμπλέκονται Φοίνικες, το όνομα του
Πυγμαλίωνος πρέπει να έχει φοινικική προέλευση, ίσως το βασιλικό όνομα Pumaijaton (Pumayyaton). Ωστόσο το όνομα έχει διαυγή
ελληνική ετυμολογία και σχηματισμό. Σχετίζεται ολοφάνερα με την πυγμή, την γροθιά. Η
έννοια του νανισμού που υπόκειται στη λέξη για το λαό των Πυγμαίων είναι δευτερεύουσα: οι Πυγμαίοι είναι τόσο κοντοί όσο μια
πυγμή, μέτρο μήκους που ισοδυναμούσε με 18 δακτύλους.[2]
Από αυτή τη δευτερεύουσα σημασία πέρασε το όνομα του Πυγμαλίωνος στα Λατινικά
ως pumilio, ο νάνος, πιθανώς μέσω της σικελικής
κωμωδίας. Το όνομα του Πυγμαλίωνος στην αρχική ελληνική παράδοση είναι βέβαιο ότι
δεν είχε αυτή την συνδήλωση.
H ελληνικότητα του ονόματος υποδεικνύεται ήδη από το γεγονός
ότι ένας Πυγμᾶς ζούσε στην Αμοργό κατά
τον 7ο αιώνα π.Χ. σε συμφραζόμενα που δεν έχουν καμιά σχέση με την Φοινίκη. Το
ίδιο ισχύει και για τον 2ο αιώνα π.Χ. στην Κρήτη: εδώ απαντά κάποιος Ποιμαλίων στην Ιεράπυτνα (< Πυμμαλίων
με αφομοίωση και απλοποίηση του -γμ-. Το -οι- οφείλεται σε καθαρά ορθογραφικούς
λόγους, αφού η δίφθογγος και το ύψιλον είχαν πια συμπέσει φωνητικά κατά την
εποχή αυτή).
Υπάρχει
πράγματι μια ομάδα ελληνικών ανθρωπωνυμίων σε -αλίων που παράγονται από επίθετα σε -αλος, τα οποία με τη σειρά τους παράγονται από διάφορες βάσεις,
επιθετικές και ουσιαστικές. Η επέκταση -αλ-/-αλο- σχηματίζει διάφορα παράγωγα
ουσιαστικά, όπως τεχνικούς όρους, μέρη του σώματος κ.τ.λ. Βλ. για παράδειγμα βάτταλος, αἴθαλος, σίμαλος. Η επέκταση
αυτή παίρνει διάφορες μορφές: -αλέο-, -άλιο- και φυσικά -αλίων: π.χ. ὑδαλέος/ὑδαρός, ἰκμαλέος, Ἰκμάλιος, πιαλέος,
πιαλός (πιαρός), ἄρδαλος.
Το
πώς σχηματίστηκε το όνομα Πυγμαλίων το υποδεικνύουν ονόματα όπως Ἀρδαλίων < ἄρδαλος
< ἄρδα, Ἀρπαλίων < ἄρπαλος/ἀρπαλέος < ἀλπαλέος με ανομοίωση (πβ. στον
Ησύχιο: ἀλπαλέος = ἀγαπητός) < ἄλπαρ, Δρακαλίων < δράξ (=η δράκα), Ὀμφαλίων
< ὀμφαλός. Επίσης πυρρός > Πύρραλος > Πυρραλίων, Μικ(κ)ός >
Μίκκαλος > Μικκαλίων, Σῖμος > Σίμαλος > Σιμαλίων, Πυργαλίων <
Πύργαλος < πύργος. Βλ. επίσης στην Αρκαδία Ἐρευθαλίων (<ἔρευθος = ἐρυθρός).Βλέπουμε
ότι πολλά από αυτά τα ανθρωπωνύμια παραπέμπουν σε φυσικά και σωματικά
χαρακτηριστικά ή το χρώμα του δέρματος ή των μαλλιών κ.ο.κ. Μερικά θα ήταν
σίγουρα κοροϊδευτικά. Ποσθαλίων < πόσθη < πέος, Κεφαλίων (=κεφάλας). Ήδη
στη μυκηναϊκή απαντά το Αἴθαλος (< αἰθός). Επίσης στη μυκηναϊκή απαντά ήδη
τα Μικκαλίων (=μικρός), Καρπαλίων (< καρπός).[3]
Στην
ίδια κατηγορία ανήκει και το Δευκαλίων που υπάρχει και στη μυκηναϊκή. Η ακριβής
ετυμολογία του είναι αντικείμενο διαφωνίας. Πιθανή φαίνεται η προέλευση από το *Λευκαλίων
με ανομοίωση, κάτι που θα ταίριαζε με το όνομα της γυναίκας του Πύρρας που επίσης
παραπέμπει σε χρώμα.
[1] Στην ιστορική εποχή ένας πραγματικός Κύπριος βασιλιάς
φέρει το όνομα, αν και η αφήγηση του Διόδωρου Σικελιώτη (19.79.4) δεν αναφέρει
την πόλη του. Μαζί με άλλους κυβερνήτες πόλεων της νήσου (Πράξιππος,
Στασίοικος) συναντήθηκαν το 313 π.Χ. με τον Πτολεμαίο.
[2] Πβ. και ὁ
πυγών, τοῦ πυγῶνος = 20 δάκτυλοι.
[3] Ένας Καρπᾶς ζούσε τον 2ο αιώνα μ.Χ. στην Πάρο. Πβ. το
Πυγμᾶς. Επίσης στην Παλατινή ανθολογία
Καρπυλλίδης (< Κάρπυλλος ήδη στη μυκηναϊκή).
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου