Κερκίδας ο Μεγαλοπολίτης: πώς πέθανε ο Διογένης ο Κυνικός

Ο Κερκίδας [1] υπήρξε ποιητής και φιλόσοφος από τη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας, ο οποίος έζησε κατά πάσα πιθανότητα στη διάρκεια του 3ου αιώνα π.Χ. (290-220 π.Χ.).  Δεν πρέπει να συγχέεται με έναν άλλο Κερκίδα από τη Μεγαλόπολη, ο οποίος έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ., αναφέρεται από το Δημοσθένη ως προδότης της πατρίδας του κατά την εποχή του Φιλίππου του Β΄ (Δημοσθ., Περί στεφ. 295) και κατακρίνεται από τον Πολύβιο (18.14). Ο Κερκίδας που μας απασχολεί εδώ ήταν οπαδός της κυνικής φιλοσοφίας και έμεινε γνωστός κυρίως ως συγγραφέας των Μελιάμβων (= λυρικοί ίαμβοι), σκωπτικών ποιημάτων γραμμένων σε μια μίξη ιαμβικών και μελικών μέτρων. Στους Μελιάμβους του ο Κερκίδας παρουσιάζεται ως ένας αυστηρός ηθικολόγος που επιτίθεται ενάντια στην αδικία των θεών, στην ακολασία, την απληστία, προειδοποιεί για τη διπλή, θετική και φθοροποιό, δύναμη του έρωτα κ.ο.κ. Η γλώσσα του είναι η λογοτεχνική δωρική διάλεκτος με πολλές καινούργιες λέξεις, προπάντων σύνθετα επίθετα. Ο Κερκίδας, όπως και άλλοι ομότεχνοί του κυνικοί, θεωρείται ότι άσκησε επίδραση στη ρωμαϊκή σάτιρα, όσον αφορά τη μορφή και το ήθος.

Φαίνεται ότι μια πτυχή της δραστηριότητάς του αφορούσε την πολιτική, καθώς αναφέρεται από το Στέφανο το Βυζάντιο (στο λήμμα Μεγάλη πόλις) ως επιφανής νομοθέτης, επειδή πήρε κατά πάσα πιθανότητα μέρος στην αναδιοργάνωση του πολιτεύματος της Μεγαλόπολης μετά την ανατροπή του τυράννου Λυδιάδα το 235 π.Χ. Φαίνεται ότι κατά το διάστημα της τυραννίδας διέμενε εκτός Μεγαλόπολης, πιθανώς στην Κρήτη, αφού ο Διογένης Λαέρτιος (6.76) τον αποκαλεί Μεγαλοπολίτη ή Κρήτα. Υπήρξε φίλος του Άρατου του Σικυώνιου, ο οποίος τον έστειλε το 226 π.Χ. στον Μακεδόνα βασιλιά Αντίγονο Δώσωνα, προκειμένου να ζητήσει την επέμβασή του υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας και εναντίον του βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη (Πολύβ. 2. 48). Το 222 π.Χ. υπήρξε αρχηγός 1000 Μεγαλοπολιτών στη μάχη της Σελλασίας (Πολύβ. 2.65).

Στο απόσπασμα από τους Μελιάμβους που μεταφράζεται παρακάτω ο Κερκίδας αναφέρεται στο θάνατο του κυνικού Διογένη από τη Σινώπη, μιας θρυλικής μορφής της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας:

(Διογ. Λαέρτ. 6.76:)

            Λένε ότι (ο Διογένης ο Σινωπέας [2]) τέλειωσε τη ζωή του στα ενενήντα του χρόνια. Για το θάνατό του προβάλλονται διάφοροι λόγοι. Άλλοι λένε ότι τρώγοντας ένα χταπόδι ωμό τον έπιασε χολέρα και έτσι πέθανε. Άλλοι όμως λένε ότι πέθανε, επειδή κράτησε την αναπνοή του. Ανάμεσα στους τελευταίους είναι και ο Κερκίδας ο Μεγαλοπολίτης ή Κρης, ο οποίος λέει στους Μελιάμβους του:

            ...όχι όμως κι ο παλαιός Σινωπέας,

            εκείνος ο βακτροφόρος,

            με το διπλό ιμάτιο, [3] ο αιθεροβάτης.

            Αλλά ανέβηκε στον ουρανό

            τα χείλη στα δόντια του κλείνοντας

            και την ανάσα του μαζί κρατώντας.

            Στ' αλήθεια γόνος του Δία ήταν, [4]

            ένα ουράνιο σκυλί. [5]

---

[1]  Τη μορφή του ονόματος Κερκίδας παραδίδουν ο Αρποκρατίων, ο Στοβαίος κ.ά., ενώ μορφή Κερκιδᾶς παραδίδουν ο Ηρωδιανός, ο γραμματικός Αρκάδιος κ.ά. Ο πρώτος τύπος φαίνεται ωστόσο να ταιριάζει καλύτερα στη δωρική διάλεκτο, ενώ τα υποκοριστικά ονόματα που λήγουν σε -ᾶς δε συνηθίζονταν πολύ κατά την εποχή του ποιητή.

[2] Από την πόλη Σινώπη στις ακτές του Πόντου. Ο διασημότερος των κυνικών φιλοσόφων, μαθητής του ιδρυτή της σχολής Αντισθένη, έζησε μεταξύ του 404 και 323 π.Χ. Υπήρξε ήρωας πολλών ανεκδότων, τα οποία παραθέτει ο Διογένης ο Λαέρτιος στο 6ο βιβλίο των Βίων του.

[3] Η συνηθισμένη αμφίεση των κυνικών, η διπλόη ή διπλοΐς.  

[4] Ετυμολογικό παιχνίδι : Διο – γένης = ο γόνος του Δία.

[5] Υπαινιγμός στο όνομα των κυνικών (< κύων = σκύλος), οι οποίοι κατά μια εκδοχή διαδεδομένη στην αρχαιότητα αποκλήθηκαν έτσι για την περιπλανώμενη και ρυπαρή ζωή τους. Εδώ ο Κερκίδας μετατρέπει τη μομφή που εμπεριέχει ο χαρακτηρισμός σε εγκώμιο.