Η Αθήνα ως πρόμαχος της Ελλάδας και των ελληνικών αξιών


Ανάμεσα στα παραδειγματικά κατορθώματα των Αθηναίων στο μύθο είναι η ταφή των Επτά και η προστασία των Ηρακλειδών από τον εχθρό τους Ευρυσθέα. Η διάσωση των απογόνων του Ηρακλή από την Αθήνα έχει ως συνέπεια ακόμη και η ίδια η Σπάρτη να οφείλει τελικά την ύπαρξή της στην Αθήνα. Αν και οι Αθηναίοι εμφανίζονται εδώ να χρησιμοποιούν τη στρατιωτική τους δύναμη, η χρήση της παρουσιάζεται ως αθέλητη και ως αποτέλεσμα της εχθρικής συμπεριφοράς του αντιπάλου. Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν την ηθική δύναμη των Αθηναίων, οι οποίοι θυσιάζονται για τα δίκαια των ικετών τους σύμφωνα με τον νόμο της Ελλάδας που είναι θεϊκά θεσπισμένος νόμος. (Βλ. Λυσίας 2, 7-11 / Ισοκρ. 12, 55, 170, 174).
Η αθηναϊκή στρατιωτική δύναμη χρησιμοποιείται στην υπηρεσία του πολιτισμού. Εγκώμια της Αθήνας την παρουσιάζουν σταθερά ως μοναδική ανάμεσα στις άλλες ελληνικές πόλεις στο να σέβεται έμπρακτα νόμους που όλοι οι Έλληνες αποδέχονται. Η Αθήνα είναι η παίδευση της Ελλάδας (Θουκ. 2, 41, 1  / Ισοκρ. 4, 50). Ο Λυσίας 2, 22 και ο Ισοκράτης 4, 68 λένε ότι οι Αμαζόνες θεωρούσαν πως αν κατακτήσουν την Αθήνα θα κατακτούσαν όλη την Ελλάδα. Πβ. την αθηνοκεντρική σύλληψη των Περσικών Πολέμων ως εκστρατείας με σκοπό την τιμωρία της Αθήνας στον Ηρόδοτο 5, 105 / 7, 139.  
Οι Αθηναίοι ποτέ δεν μπαίνουν στον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν τη δύναμή τους, παρά τη στρατιωτική τους ανωτερότητά τους και σε αντίθεση με ό,τι κάνουν τα βαρβαρικά έθνη: η σωφροσύνη είναι μια από τις κύριες αρετές τους (πβ. Πλάτων, Πολιτεία 427Ε 10-1. Και για τους βαρβάρους βλ. Θουκ. 1, 84, 1). Η σφραγίδα των πράξεών τους είναι η αφοσίωση στη δικαιοσύνη (π.χ. Λυσ. 2, 8-10). Ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στις τραγωδίες με τον Θησέα, στις οποίες αντιμετωπίζει εχθρούς είναι η διστακτικότητά του να χρησιμοποιήσει ωμή δύναμη εναντίον των αντιπάλων του και η προτίμησή του για τον λόγο. Όταν οι αντίπαλοι είναι κατώτεροι και απολίτιστοι, αλλά αρνούνται τη δύναμη της πειθούς των λόγων, αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει βία. Επειδή ο Θησέας είναι Αθηναίος, ευέλικτος στο λόγο και την πράξη, δεν είναι ούτε επιθετικός ούτε αδύναμος, αλλά ισορροπεί ανάμεσα στα δύο. Υπήρχε η παράδοση ότι ίδρυσε τη λατρεία της Αφροδίτης Πανδήμου (=Αφροδίτη όλου του λαού) και της Πειθούς μετά το συνοικισμό της Αττικής (Παυσ. 1, 22, 3 / Ισοκρ. 15, 249). Η Πειθώ λατρευόταν ως ερωτική θεότητα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, αλλά στην Αθήνα κυριάρχησε η ιδιότητά της ως θεότητας του πειστικού λόγου γενικά. Μ’ αυτόν τον τρόπο η πειθώ μετατρέπεται σε ειδικά αθηναϊκή και δημοκρατική ποιότητα και οι αντιπρόσωποι της Αθήνας στις τραγωδίες τη χρησιμοποιούν για το καλό των άλλων. Αυτό αποτελούσε ένα ιδανικό χρήσιμο για τη λαϊκή ιδεολογία μιας επεκτατικής, αυτοκρατορικής δύναμης αθηναϊκού τύπου. Η υπεροχή της Αθήνας απέναντι στις υποταγμένες πόλεις θεμελιώνεται στο ότι οι Αθηναίοι είναι κατά κάποιο τρόπο πιο Έλληνες, επειδή τηρούν τις ελληνικές αρχές με μεγαλύτερη θέληση από τους άλλους Έλληνες. Η κυριαρχία τους δικαιολογείται από την καλοσύνη που δείχνουν σε όποιον τους έχει ανάγκη. Καθώς οι διαφορές Ελλήνων και βαρβάρων ήταν εμφανείς, ο αθηναϊκός αυτοπροδιορισμός υπηρετείται πιο αποτελεσματικά από τον ισχυρισμό ότι οι Αθηναίοι ήταν ανώτεροι και διαφορετικοί από τους Έλληνες υπηκόους τους.  

Η ταχεία ανταπόκριση των Αθηναίων στις προκλήσεις των Περσικών (τόλμα), σε αντίθεση με τη σπαρτιατική τάση για αδράνεια, αποτελούσε άλλη μια δικαιολογία για την κατοχή της αρχής (Θουκ. 8, 96, 4-5 / 1, 74, 2 / Λυσ. 2, 23, 26 / Ισοκρ. 4, 87). Οι Αθηναίοι έχουν το θάρρος να κάνουν όσα δεν τολμούν οι άλλοι και πολλές φορές όσα δεν πρέπει. Αλλά η τόλμη αυτή συνοδεύεται από ευφυΐα και προσήλωση σε άγραφους ηθικούς κανόνες, αφού χρησιμοποιείται για το καλό της Ελλάδας . Αντίθετα η τόλμη άλλων λαών οφείλεται στην αμάθεια και στην έλλειψη ευφυΐας (Θουκ. 2, 40, 3). Η τόλμη των Σπαρτιατών είναι εγωιστική, ενώ η Αθήνα πολέμησε για τους άλλους, για την ελληνική πατρίδα (Θουκ. 1, 74, 3 / 1, 88 / 3, 13, 7 / Ισοκ. 12, 46-8).

[Από το Sophie Mills, Theseus, Tragedy and the Athenian Empire. Oxford University Press, 1997]