Η
ελληνική κοινωνία δεν κυριαρχούνταν από μια ιερή βασιλεία. Υποταγή και υπακοή
δεν ήταν οι πρωταρχικές αρετές όπως στις ανατολικές κοινωνίες. Η κριτική και η
ανεξαρτησία δεν αποθαρρύνονταν.
O λαός έπαιζε έτσι κι αλλιώς
σημαντικό ρόλο στις πόλεις από την αρχή, τόσο στον κοινό στρατό όσο και στη
συνέλευση. Έτσι η κοινωνία της πόλης περιείχε ένα ισχυρό εξισωτικό στοιχείο. Η
αριστοκρατία, μικρή σε μέγεθος, ήξερε ότι εξαρτιόταν από τους γεωργούς, ότι
έπρεπε να αναγνωρίζει και να σέβεται τα αισθήματά τους και να είναι ανοιχτή σε
κριτική. Οι πόλεις ως μικρές και ανοιχτές κοινωνίες προσέφεραν εύφορο έδαφος
στην κριτική και τη σύγκρουση
Η πόλη αναπτύχθηκε ως μια δεμένη
ενότητα, όπου το κοινό στοιχείο ενισχύθηκε σε βάρος του οίκου. Οι πολιτικές
διαδικασίες τυποποιήθηκαν και εν μέρει αποπροσωποποιήθηκαν. Αποικισμός,
ναυτιλία και εμπόριο προσέφεραν ευκαιρίες για επιτυχία και κέρδος. Η κοινωνική
και πολιτική κινητικότητα αυξήθηκε και πίεζε την αριστοκρατία. Δημιουργήθηκαν
γι’ αυτό το λόγο κρίσεις. Για να επιλυθούν συχνά απαιτήθηκε η συμφωνία για μια
διαδικασία μεσολάβησης και νομοθεσίας από ανθρώπους που στέκονταν πάνω από
μερίδες. Οι θεσμοί και τα έθιμα διέφεραν από πόλη σε πόλη: η σύγκριση ήταν
εύκολη και μπορεί να ερέθισε τον στοχασμό. Ο αποικισμός προσέφερε ευκαιρίες για
πολιτικούς πειραματισμούς που επέδρασαν με τη σειρά τους την Ελλάδα. Κάποιοι
παράγοντες που ευνόησαν την πολιτική σκέψη υπήρχαν ήδη στον Όμηρο, αλλά
ενισχύθηκαν τους δύο επόμενους αιώνες. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η δυσαρέσκεια
προς την ηγεσία της αριστοκρατίας και η παρατηρούμενη μη σύμπτωση ανάμεσα στο
συμφέρον της κοινότητας και των ατόμων. Παρατηρώντας, κρίνοντας και
απορρίπτοντας συχνά τις αξίες, τους τύπους και τις συμπεριφορές της
αριστοκρατίας, οι πιο πρώιμοι στοχαστές ωθήθηκαν να αναλύσουν τα ουσιαστικά
προβλήματα της κοινότητας, να συνειδητοποιήσουν τις ανάγκες τις και να τονίσουν
τις αξίες της.
Στην εποχή του Σόλωνα δύο κύριες
παρατάξεις φαίνεται να αντιμάχονται μεταξύ τους: οι πλούσιοι και δυνατοί και ο
δήμος (5, 1-4 W
/ 37, 1-5 W).
Ο Σόλων εκλέχτηκε άρχων το 594 και του δόθηκε απόλυτη εξουσία να λύσει τη
διαμάχη. Τελικά και οι δύο πλευρές έμειναν δυσαρεστημένες. Κάποιοι από το δήμο
περίμεναν αναδιανομή γης που δεν έγινε (34 / 37, 7-10 W).
O
Σόλων αντικαθιστά με τον πλούτο το κριτήριο της καταγωγής για συμμετοχή στα
αξιώματα (Αριστοτ., Αθ. πολ. 7, 3-4 /
Πλούτ., Σόλ. 18, 1-2). Η δημιουργία
της βουλής των 400 (Αθ. πολ. 8, 4 / Σόλ. 19,
1-2) πρέπει να ισορρόπησε τη δύναμη του παραδοσιακά αριστοκρατικού Αρείου
Πάγου. Όλα στην πολιτική του Σόλωνα δείχνουν ότι αναγνώριζε την ανάγκη να δοθεί
στο δήμο μερίδιο στην εξουσία και την ευθύνη χωρίς να απογυμνωθεί η πόλη από
την αριστοκρατική ηγεσία ( 5-6W).
Ο Σόλων υποδεικνύει την ευθύνη των
ανθρώπων για τα ανθρώπινα πράγματα. Οι θεοί δε θέλουν να καταστρέψουν την πόλη.
Οι πολίτες είναι αυτοί που μπορούν και ιδιαίτερα οι άδικοι, οι άπληστοι και η
ύβρις της αριστοκρατίας, που ο Σόλων κατακρίνει περισσότερο από τους
προηγούμενους ποιητές. Η πόλη ως συνέπεια της αδικίας υποφέρει από σκλαβιά,
έριδες και τυραννία (απ. 4 W).
Η Δίκη παραφυλά για να φέρει τη σίγουρη τιμωρία της αδικίας. Η αδικία χτυπά όλη
την πόλη. Παρόμοιες συμφορές γνώρισαν πολλές πόλεις και οφείλονται κυρίως σε
σπουδαίους άντρες που κάνουν εξίσου σπουδαία λάθη (9 W). Κάθε πολίτης και κάθε οίκος
επηρεάζεται από την καταστροφή της κοινότητας. Γι’ αυτό κάθε πολίτης πρέπει να
ενδιαφέρεται για τα δημόσια πράγματα. Η αριστοκρατία παρά τη δύναμη και τα
πλούτη της κινδυνεύει εξίσου από το κοινωνικό κακό. Η δυσνομία είναι πηγή κακών για την πόλη, ενώ η ευνομία φέρνει μόνο καλά, αρκεί να αναλάβουν όλοι την ευθύνη τους
για το κοινό καλό (4 W).
Αντίθετα από τους προηγούμενους ποιητές, ο Σόλων έχει τη δύναμη να λάβει μέτρα,
για να πραγματώσει τις ιδέες του. Καυχιέται για την κατάργηση της δουλείας από
χρέη και για την απελευθέρωση της γης (36, 1-15 W). Έτσι η ατομική ελευθερία
αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα για κάθε Αθηναίο πολίτη. Το δικαίωμα αυτό και οι
υποχρεώσεις καθορίζονται από γραπτούς νόμους του Σόλωνα που ισχύουν και για
ευγενείς και για απλούς πολίτες (36, 18-20 W). Με τον Σόλωνα η πόλη
κατασκευάζει τα δικά της εργαλεία για την εξουδετέρωση μιας κρίσης και κατακτά
μια χωρίς προηγούμενο δύναμη επιβολής στους πολίτες της.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου