[Την ιστορία αφηγείται ο Φιλίτας στον Ερμή του] [1]
Ο Οδυσσέας, περιπλανώμενος στη Σικελία και την Τυρρηνική και Σικελική θάλασσα, έφτασε στον Αίολο και το νησί Μελιγουνίδα.[2] Ο Αίολος, θαυμάζοντάς τον για τη φημισμένη σοφία του, τον περιποιούνταν με πολλή φροντίδα.[3] Τον ρωτούσε για να πληροφορηθεί τα σχετικά με την άλωση της Τροίας και με ποιο τρόπο διασκορπίστηκαν τα πλοία των Ελλήνων κατά την επιστροφή από το Ίλιο.[4] Έτσι για πολύ καιρό ο Αίολος έδρασε ως οικοδεσπότης του. Όμως η παραμονή ήταν ευχάριστη και για τον Οδυσσέα.[5] Γιατί η Πολυμήλη, μια από τις κόρες του Αίολου, τον ερωτεύτηκε και έσμιγε μαζί του στα κρυφά. Όταν ο Οδυσσέας απέπλευσε, έχοντας παραλάβει τους ανέμους κλεισμένους μέσα σε έναν ασκό,[6] η κοπέλα βρέθηκε να κρατά κάποια από τα τρωικά λάφυρα και να κυλιέται πάνω τους με πολλά δάκρυα.[7] Τότε ο Αίολος κάκισε τον Οδυσσέα, αν και αυτός δεν ήταν παρών, και είχε κατά νου να τιμωρήσει την Πολυμήλη. Όμως έτυχε να είναι ερωτευμένος μαζί της ο αδερφός της Διώρης, ο οποίος παρακάλεσε να μην τιμωρηθεί και έπεισε τον πατέρα του να του την δώσει για γυναίκα του.[8]
[1] Ο Φιλίτας (ή Φιλήτας) ήταν ελληνιστικός ποιητής του τέλους του 4ου αιώνα και των αρχών του 3ου αιώνα π.Χ. από την Κω. Θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της αλεξανδρινής ποίησης, δάσκαλος του Ζηνόδοτου, του Ερμησιάνακτα και πρότυπο του Θεόκριτου. Το έργο του Ερμής έχει χαθεί, ενώ η παρουσία του Οδυσσέα σ’ αυτό θα μπορούσε ίσως να δικαιολογηθεί από το γεγονός ότι ο Ερμής ήταν ο πατέρας του Αυτόλυκου, παππού του Οδυσσέα, ο οποίος ήταν διαβόητος για την κληρονομημένη από τον Ερμή ικανότητα στις κλοπές και την εξαπάτηση. Επιπλέον ο Ερμής έσωσε τον Οδυσσέα από την Καλυψώ και την Κίρκη (ε 28 κ.εξ., κ 275 κ.ε.ξ).
[2] Εδώ τοποθετούνται από τον Καλλίμαχο (Ύμνοι 3.47-48) οι κλίβανοι των Κυκλώπων. Η νήσος Μελιγουνίς ταυτιζόταν από ορισμένους συγγραφείς με τη μεταγενέστερη ηφαιστιογενή Λιπάρα (Στράβων 6.2.10), μια από τις Αιολίδες νήσους στα βορειοανατολικά της Σικελίας. Τα νησιά αυτά ανήκαν στην επικράτεια του Αιόλου, τον οποίο ο Ζευς έκανε ταμία (διαχειριστή) των ανέμων (Οδ. κ 21 κ.εξ.). Με τον καιρό ο Αίολος έφτασε να θεωρείται ο ίδιος ως πατέρας των ανέμων. Η ομηρική Αιολία δεν μπορεί να εντοπιστεί με ακρίβεια, επειδή επιπλέει (κ 3), αν και αορίστως τοποθετείται στη μακρινή Δύση (κ 25-28). Ο Θουκυδίδης 3.88.1-2 ταυτίζει τα νησιά του Αιόλου με τη Λιπάρα και τα γύρω νησιά (Στρογγύλη, Ιερά και Διδύμη), ενώ σημειώνει ότι οι ντόπιοι θεωρούν ότι στην Ιερά έχει ο Ήφαιστος το χαλκείο του.
[3] Το μοτίβο της παραβίασης του ιερού θεσμού της φιλοξενίας (και από τις δύο πλευρές) είναι συχνό στη συλλογή μας. Βλ. τις ιστορίες 3 (πάλι ο Οδυσσέας), 1 (ο Στάφυλος), 12, 13, 33.
[4] Στο τελευταίο μέρος της πολιορκίας της Τροίας ο Οδυσσέας έπαιξε σημαντικό ρόλο (λ.χ. Δούρειος Ίππος, Μικρά Ιλιάς του Λέσχη). Τα γεγονότα της άλωσης της Τροίας αφηγούνται ένα έπος του τρωικού κύκλου με τον τίτλο Ιλίου πέρσις, το οποίο η παράδοση απέδιδε στον Αρκτίνο. Στην Ιθάκη ο Φήμιος (Οδύσσεια α 326-327) τραγουδά τους νόστους (ταξίδια της επιστροφής) των Ελλήνων ηρώων από την Τροία. Πολλοί από τους ήρωες είχαν περιπέτειες κατά την επιστροφή τους, οι οποίες έγιναν αντικείμενο επεξεργασίας από την επική ποίηση (λ.χ. Νόστοι του Αγία ή Εύμηλου) και αργότερα συγκεντρώθηκαν από τους μυθογράφους.
[5] Ήδη η Οδύσσεια καταγράφει ή κάνει υπαινιγμούς σε πολλές ερωτικές περιπέτειες του Οδυσσέα, πολλές από τις οποίες αναπτύσσονται (και πολλαπλασιάζονται) από μεταγενέστερους συγγραφείς (Κίρκη, Καλυψώ, Ναυσικά, Ευίππη - βλ. την επόμενη ιστορία- κ.ά.). Οι ερωτικές αυτές περιπέτειες καταλήγουν συνήθως σε κάποιον απόγονο, όχι όμως και η παρούσα.
[6] Πρόκειται για το φημισμένο ασκό του Αιόλου, γνωστό από τον Όμηρο. Εκεί ο Οδυσσέας αναγκάζεται να επιστρέψει πίσω στο νησί του Αιόλου, όταν οι σύντροφοί του ανοίγουν κρυφά τον ασκό και απελευθερώνουν τους ατίθασους ανέμους.
[7] Τα λάφυρα αυτά προφανώς ο Οδυσσέας τα είχε χαρίσει στην Πολυμήλη και αποτελούν πια το μόνο πράγμα που απέμεινε για να της τον θυμίζει. Η Πολυμήλη πιθανώς κυλιέται πάνω στο κρεβάτι που μοιράστηκε με τον Οδυσσέα, όπως συμβαίνει και σε άλλες ανάλογες μυθικές περιπτώσεις (πβ. Οβίδιος, Met. 10.51-56, Απολλ. Ρόδ. 4.26). Στον Προπέρτιο 4.3.29-30, η σύζυγος θρηνεί με τα relicta... arma του απόντος συζύγου της, ενώ στον Κόιντο Σμυρναίο (7.341-343) η Δηιδάμεια φιλά τα αντικείμενα που άφησε πίσω του ο γιος της Νεοπτόλεμος, φεύγοντας για την Τροία.
[8] Σύμφωνα με την παράδοση ο Αίολος είχε έξι γιους και έξι κόρες που τους πάντρεψε μεταξύ τους (Οδ. κ 7). Ο Ευριπίδης στον χαμένο Αίολό του αφηγούνταν την ιστορία της Κανάκης και του Μακαρέως, δύο παιδιών του Αιόλου. Η Κανάκη αποπλανήθηκε από τον Μακαρέα και γέννησε ένα παιδί. Ο Μακαρεύς έπεισε τον πατέρα του Αίολο να ζευγαρώσει τους γιους και τις κόρες του με κλήρο, αλλά στην κλήρωση δεν πέτυχε την Κανάκη. Η Κανάκη αυτοκτόνησε και ο Μακαρεύς είτε έκανε το ίδιο, είτε έφυγε για τη Λέσβο. Στον Παρθένιο το κλίμα είναι πιο ανάλαφρο, αφού εντέλει η ιστορία έχει ευτυχισμένο τέλος, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με την εξέλιξη των υπόλοιπων αιμομικτικών ιστοριών της συλλογής. Ίσως η διαφορετική αυτή αντιμετώπιση του θέματος εδώ να οφείλεται στην πηγή τού Παρθένιου, τον Φιλίτα, ο οποίος έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου η αδελφογαμία ήταν διαδεδομένη μεταξύ των ντόπιων Αιγυπτίων ως πρακτική.
Ο Διώρης και η Πολυμήλη δεν αναφέρονται συνήθως στους καθιερωμένους καταλόγους των τέκνων του Αιόλου (λ.χ. Διόδ. Σικ. 5.8.1, Σ Οδ. κ 6), αλλά ξανακούμε γι’ αυτούς στο SH 964.15-16, ένα ελεγειακό απόσπασμα του 2ου αιώνα μ.Χ., στο οποίο η Πολυμήλη φαίνεται να θεωρείται υπεύθυνη για το θάνατο του Διώρη. Πιθανώς εδώ έχουμε μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας: ο Οδυσσέας θα έφτανε στο νησί, όταν τα αδέλφια ήταν ήδη παντρεμένα (όπως στον Όμηρο), και η Πολυμήλη, ερωτευμένη με τον Οδυσσέα, με κάποιο τρόπο εξόντωνε το Διώρη, για να έχει το πεδίο ελεύθερο.