Οι ποταμοί Θερμώδων και Νείλος




Θερμώδων
(Πλούταρχος, Περί ποταμών 15)

Ο Θερμώδων είναι ποταμός της Σκυθίας,[1] ο οποίος πήρε το όνομά του από τα γεγονότα. Προηγουμένως αποκαλούνταν Κρύσταλλος, γιατί παγώνει και το καλοκαίρι, αφού η γεωγραφία της περιοχής ευνοεί αυτή την μορφή (παγώματος).[2] Άλλαξε όνομα για την εξής αιτία...


Νείλος
(Πλούταρχος, Περί ποταμών 16)

Ο Νείλος είναι ποταμός της Αιγύπτου στην περιοχή της Αλεξάνδρειας. Προηγουμένως αποκαλούνταν Μέλας από τον Μέλανα, γιο του Ποσειδώνος.[3] Ύστερα ονομάστηκε Αίγυπτος για την ακόλουθη αιτία: ο Αίγυπτος, γιος του Ηφαίστου και της Λευκίππης, ήταν βασιλιάς της περιοχής.[4] Λόγω εμφυλίου πολέμου ο Νείλος δεν πλημμύριζε, με αποτέλεσμα οι ντόπιοι να υποφέρουν από λιμό. Ο Πύθιος Απόλλων έδωσε χρησμό ότι θα επανέρθει η ευφορία, εάν ο βασιλιάς θυσιάσει ως θύμα για την αποτροπή της συμφοράς την θυγατέρα του. Πιεσμένος από τις συμφορές ο βασιλιάς οδήγησε στο βωμό την Αγανίππη. Όταν η Αγανίππη θυσιάστηκε, ο Αίγυπτος από την υπερβολική του λύπη έριξε τον εαυτό του στον ποταμό Μέλανα, ο οποίος από αυτόν μετονομάστηκε σε Αίγυπτος. Πήρε την ονομασία Νείλος για τον εξής λόγο: η Γαρμαθώνη, βασίλισσα της χώρας της Αιγύπτου, έχασε τον γιο της Χρυσοχόα, έφηβο στην ακμή του, και τον θρηνούσε λυπητερά μαζί με τους υπηρέτες της. Όταν της εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά η Ίσιδα, προς στιγμήν έβαλε στην άκρη τη λύπη της και με προσποιητή χαρά και καλόψυχη διάθεση φιλοξένησε την θεά. Η Ίσιδα, θέλοντας να αλλάξει την (θλιβερή) κατάσταση, παρακάλεσε τον Όσιρη να ανεβάσει τον γιο της από τον Κάτω Κόσμο. Ο Όσιρης συναίνεσε στις παρακλήσεις της γυναίκας του, αλλά ο Κέρβερος, που ορισμένοι τον αποκαλούν Φοβερό, αλύχτησε και ο Νείλος, ο σύζυγος της Γαρμαθώνης, αιφνιδιαστικά κυριεύτηκε από θεϊκό φόβο και έριξε τον εαυτό του στον λεγόμενο ποταμό Αίγυπτο, ο οποίος μετονομάστηκε από αυτόν σε Νείλος.
Μέσα στον ποταμό αυτό δημιουργείται ένα λίθος παρόμοιος με τα κουκιά, που αν τον δουν τα σκυλιά, δεν αλυχτούν. Είναι πολύ αποτελεσματικός με τους δαιμονισμένους. Γιατί μόλις τον φέρουν κοντά στα ρουθούνια τους, το δαιμόνιο αποχωρεί. Δημιουργούνται και άλλοι λίθοι που λέγονται κόλλωτες. Αυτούς, όταν πλημμυρίζει ο Νείλος, τους συλλέγουν τα χελιδόνια και κατασκευάζουν το λεγόμενο Χελιδόνιο τείχος, το οποίο συγκρατεί τη σφοδρή κίνηση του νερού και δεν επιτρέπει την καταστροφή της χώρας από την πλημμύρα, όπως ιστορεί ο Θράσυλλος στα Αιγυπτιακά.
Πλάι στο ποτάμι βρίσκεται ένα βουνό που καλείται Άργιλλος για τον εξής λόγο: Ο Δίας από ερωτική επιθυμία απήγαγε από την πόλη Λύκτο της Κρήτης την νύμφη Άργη και την έφερε στο βουνό της Αιγύπτου που (τώρα) λέγεται Άργιλλος. Απέκτησε από αυτήν γιο, τον λεγόμενο Διόνυσο,[5] ο οποίος όταν μεγάλωσε μετονόμασε το βουνό προς τιμήν της μητέρας του σε Άργιλλο. Αφού στρατολόγησε Πάνες και Σατύρους, υπέταξε στο σκήπτρο του τους Ινδούς. Νίκησε και στην Ιβηρία, όπου άφησε ως επιμελητή της περιοχής έναν Πάνα, ο οποίος μετονόμασε την χώρα από αυτόν σε Πανία. Αυτή τη χώρα οι μεταγενέστεροι την αποκάλεσαν με μια μεταβολή Σπανία, όπως ιστορεί ο Σωσθένης στο δέκατο τρίτο των Ιβηρικών[6]    




[1] Αρχαία ονομασία του σημερινού ποταμού της Μικράς Ασίας Τερμέ-Τσάι, που πηγάζει από το Αμαζόνιο όρος και εκβάλλει στον Εύξεινο Πόντο. Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση στην περιοχή του ποταμού ζούσαν οι ηρωικές Αμαζόνες.
[2] Το όνομα Θερμώδων αποτελεί προφανώς αντίφραση προς την παγωμένη μορφή που έχει συνήθως το ποτάμι. Το σωζόμενο κείμενο σταματά απότομα στην επόμενη φράση, αφού η συνέχεια έχει χαθεί. 
[3] Ο Μέλας ήταν γιος του Ποσειδώνα με κάποια ανώνυμη νύμφη της Χίου (Παυσ. 7.4.8). Σε άλλους συγγραφείς το αρχικό όνομα του Νείλου Μέλας οφειλόταν στο βάθος των νερών που έκανε τα ύδατα του ποταμού να φαίνεται μαύρα.
[4] Στη συνήθη εκδοχή της μυθικής παράδοσης ο Αίγυπτος είναι γιος του Βήλου και εγγονός του Ποσειδώνα ή γιος του Νείλου και της Μέμφιδας ή του Δία και της Θήβης. Δίδυμος αδελφός του Δαναού, πήρε από τον πατέρα του την Αραβία, ενώ ο Δαναός πήρε τη Λιβύη (Αφρική). Είχε πενήντα γιους, οι οποίοι προσπάθησαν με τη βία να παντρευτούν τις ξαδέρφες τους, τις πενήντα Δαναΐδες, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει πόλεμος στην Αίγυπτο. Κατόρθωσε τελικά να εκδιώξει τον αδερφό του από το θρόνο και να γίνει ο ίδιος βασιλιάς της Αιγύπτου, στην οποία έδωσε το όνομά του. Ο Δαναός και οι κόρες του κατέφυγαν στο Άργος.
[5] Ο Διόνυσος θεωρείται συνήθως γιος του Δία και της Σεμέλης ή του Δία και της Περσεφόνης. Ποικίλες παραδόσεις γέννησης καταγράφει ο Διόδωρος 3.62 κ.εξ.
[6] Ο συγγραφέας παρετυμολογεί εδώ το όνομα της Ισπανίας. Το όνομα Ιβηρία ίσως σχετίζεται με τον ποταμό Έβρο που διασχίζει την ιβηρική χερσόνησο.