Οι Υιοί του Φωτός στο Κατά Θωμάν απόκρυφο ευαγγέλιο



[Βλ. επίσης Φως και εικόνα στο Κατά Θωμάν απόκρυφο ευαγγέλιο (λόγια 83 και 84)]

(Λόγιο 50)
Είπεν ο Ιησούς: «Αν σας πουν:
   “Από πού προέρχεστε;”, πείτε τους:
       “Προήλθαμε απ’ το Φως,
   από εκεί όπου το Φως γεννήθηκε
       από τον εαυτό του. Στάθηκε εκεί
  και φανέρωσε τον εαυτό του στην εικόνα τους”.
     Αν σας πουν: “Ποιοι είστε;”, πείτε:
       “Είμαστε οι Υιοί Του (του Φωτός) και εκλεκτοί
     του Ζώντος Πατρός”. Αν σας ρωτήσουν:
       “Ποιο είναι εντός σας το σημάδι του Πατέρα σας;”,
      πείτε τους: “Είναι κίνηση και
       ανάπαυση”».

Ερμηνεία
 Στο λόγιο 50 τονίζεται η φύση της Βασιλείας, που είναι το φως, έννοια χαρακτηριστική τόσο στο Κατά Ιωάννην και την πρώτη επιστολή του Ιωάννη, όσο και στα χειρόγραφα της Νεκρής Θάλασσας. Η κοινότητα των Εσσαίων μιλούσε για τη διάσταση μεταξύ φωτός και σκότους (δυϊσμός), η οποία δημιουργήθηκε από το Θεό του Σύμπαντος και υποτάσσεται σ’ Αυτόν. Όχι μόνο είναι ο Θεός φως (1 Ιω. 1.5), αλλά και η ζωή που υπήρχε στον προϋπάρχοντα Λόγο ήταν το αληθινό φως των ανθρωπίνων όντων (Ιω. 1.4-5, 1.9 και 8.12). Γι’ αυτό και ο Ιησούς στην «Επί του Όρους ομιλία» λέει στους μαθητές ότι είναι το «το φως του κόσμου» (Μτ. 5.14 και πβ. λόγιο 24, «υπάρχει φως μες στον άνθρωπο του φωτός και φωτίζει όλο τον κόσμο»).
Ως Υιοί του Φωτός οι μαθητές είναι και Υιοί του «Ζώντος Πατρός» (Λκ. 16.8, Ιω. 12.36 και 1 Θεσσ. 5.5). Ως εκλεκτοί του Θεού οδηγούνται προς την ανάπαυση, θέμα που επανέρχεται στο Θωμά και την Κ.Δ. (Μτ. 11.28-30, και Εβρ. 3.11 και 4.11)∙ αλλά και στην Π.Δ. η «κίνηση» της δημιουργίας του κόσμου ακολουθείται από την ημέρα της ανάπαυσης. Η ανάπαυση προς την οποία οδεύουν οι θωμαΐτες πιστοί είναι ήδη παρούσα, γιατί ήδη παρούσα είναι η Βασιλεία και το σχέδιο του Θεού ενεργό, ως αποτέλεσμα της έλευσης του Ιησού στον κόσμο∙ οι άνθρωποι, δηλαδή, πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως η ανάπαυση της Βασιλείας του Θεού, προς την οποία οδεύουν στο μέλλον, έχει έρθει ήδη στο παρόν! Αυτό το παράδοξο εξηγείται στο Θωμά (λόγιο 50) με τους όρους «κίνηση» και «ανάπαυση», που συνδέονται μεταξύ τους και αποτελούν το σημάδι του Θεού στους μαθητές. Aυτό τους υποχρεώνει να αναλάβουν ενσυνείδητα την αποστολή του ευαγγελισμού του κόσμου, απαντώτας με τη δράση τους σε όσους ρωτούν στο λόγιο 50 «από πού προέρχεστε, ποιοι είστε, ποιο είναι το σημάδι του πατέρα σας μέσα σας;». Σε γνωστικό πλαίσιο, όμως, οι όροι κίνηση και ανάπαυση χαρακτηρίζουν το Θεό και με την εξής σημασία: η πρώτη δηλώνει ότι ο Θεός είναι η πρώτη αρχή, που κινεί και κατευθύνει το Παν (η φιλοσοφική επίδραση του Ελληνισμού είναι προφανής σ’ αυτή την ιδέα) και η δεύτερη έχει τη έννοια ότι ο Θεός είναι αναλλοίωτος και δημιουργός της Βασιλείας του Φωτός (=ανάπαυση). Η κίνηση και η ανάπαυση είναι ίδιον και του πρωταρχικού ανθρώπου, της Εικόνας του Θεού. Οι Ναασσηνοί ερμήνευαν το όνομα του δικού τους πρωταρχικού ανθρώπου Πάπας από το παύε παύε: ο Πάπας καλείται να παύσει την ταραχώδη κίνηση του κόσμου και να φέρει την ειρήνη (βλ. Ιππόλ., Έλεγχος 5.8.22). O Πάπας ωστόσο είναι σε θέση να κινεί τον κόσμο, αλλά ο ίδιος να παραμένει ακίνητος (Ιππόλ., Έλεγχος  5.7.25). Με τη φράση «εκλεκτοί του Ζώντος Πατρός» μπορεί να υπονοείται επίσης ότι ο Γνωστικός αποτελεί μέλος της ανώτατης Εκκλησίας με την έννοια που είναι γνωστή από τους Ναασσηνούς: υπάρχουν τρεις Εκκλησίες, που αντιστοιχούν στα μέρη του πρωταρχικού ανθρώπου, η εκλεκτή, η κλητή και η αιχμάλωτη. Ο Γνωστικός ανήκει στην πρώτη (βλ. Ιππόλ., Έλεγχος 5.6. 7).

            Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν στο γνωστικό προσανατολισμό του λογίου. Η υπόθεση ότι κάποιοι τρίτοι ρωτούν, οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις σ’ αυτούς που ρωτούν είναι στοιχεία που συναντούμε σε πολλά κείμενα του Nag Hammadi και θυμίζουν τη διήγηση από το Απόκρυφο του Ιωάννη, όπου στην ερώτηση των κοσμικών δυνάμεων προς την ψυχή, καθώς περνά μέσα από τις διαδοχικές σφαίρες του ουρανού, η ψυχή απαντά ότι είναι κόρη του προϋπάρχοντος Πατρός και θα επιστρέψει σ’ αυτόν∙ το όλο κλίμα, άλλωστε, μας μεταφέρει στη μυθολογία του Γνωστικισμού για τον κακό κόσμο και την επιστροφή του Γνωστικού στην κατάσταση από την οποία προήλθε, όταν ένας θεϊκός απεσταλμένος θα τον ξυπνήσει, σπάζοντας τα δεσμά της άγνοιας μέσω της αληθινής γνώσης που θα κομίσει.

[Σταύρος Γκιργκένης]